ROZDZIAŁ II
DANE OGÓLNE O WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM
Autorzy: H. Bandurska -Kryłowicz A. Kutyło-Bromka E. Lichocka
Punkt 2 przygotował Wydział Ochrony Środowiska Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie
1. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE
Województwo mazowieckie leży w środkowo-wschodniej części Polski i obejmuje obszar o powierzchni 35 598 km2, co stanowi około 11,38 % powierzchni Polski. Pod względem obszaru jest największe w kraju.
Tabela 1. Województwo mazowieckie w układzie administracyjnym (stan na 31.12.2000 r.)
Województwo mazowieckie graniczy z 6 województwami:
na zachodzie z woj. łódzkim i kujawsko-pomorskim,
na północy z woj. warmińsko-mazurskim,
na wschodzie z woj. podlaskim i lubelskim,
na południu z woj. świętokrzyskim.
Długość granic z sąsiednimi województwami wynosi odpowiednio: 277 km, 168 km, 178 km, 307 km, 346 km i 191 km. Łączna długość granic województwa wynosi ok.1468 km.
W województwie mazowieckim wydzielono: 38 powiatów ziemskich i 4 miasta na prawach powiatu, tzw. powiaty grodzkie (Płock, Radom, Siedlce, Ostrołęka). Obszar jest podzielony na 325 gmin, w tym 46 miejskich, 47 miejsko-wiejskich i 232 wiejskich. W województwie znajdują się 83 miasta i 9137 miejscowości wiejskich (mapa 1).
Mapa 1. Podział administracyjny województwa mazowieckiego
Województwo zamieszkuje 5 072 335 osób, co stawia go na pierwszym miejscu w kraju pod względem liczby mieszkańców.
Województwo mazowieckie ze względu na swoją wielkość i położenie należy do wielu jednostek fizyczno-geograficznych różnego rzędu. Według regionalizacji fizyczno-geograficznej J. Kondrackiego (1998) znajduje się na pograniczu dwóch z czterech podstawowych obszarów kontynentu europejskiego, tj. Europy Zachodniej i Europy Wschodniej. Granica obszarów pokrywa się na pewnym odcinku z granicą wschodnią województwa, biegnącą wzdłuż rzeki Bug. Wschodnia część powiatu Ostrów Mazowiecka (zlewnia rzeki Brok) leży w obszarze Europy Wschodniej, należąc pod względem strukturalnym do platformy wschodnioeuropejskiej zaś pod względem pozostałych kryteriów fizyczno-geograficznych do prowincji Niżu Wschodniobałtycko-Białoruskiego. Prawie cały teren województwa mieszczący się w obniżonej neotektonicznie części nizinnej obszaru Europy Zachodniej należy do prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego. Wysokości bezwzględne rzadko przekraczają 200 m n.p.m.. Jedynie południowe krańce województwa należą do prowincji Wyżyny Polskie, cechującej się większymi wysokościami bezwzględnymi.
Nizinny charakter województwa potwierdza przynależność prawie całego obszaru do podprowincji Niziny Środkowopolskie. Rozpościerają się one pomiędzy granicą ostatniego (wiślanego) zlodowacenia na północy i północnym zachodzie (podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie) a Wyżynami Polskimi na południu. Na wschodzie sąsiadują z podprowincjami Wysoczyzn Podlasko-Białoruskich i Polesiem.
W krajobrazie dominują bezjeziorne równiny denudacyjne, zbudowane z glin morenowych, piasków i pokryw peryglacjalnych ze żwirowymi ostańcami moren i kemów starszych zlodowaceń. Są one porozdzielane dolinami rzek i kotlinowymi obniżeniami (częściowo z wydmami), wypełnionymi piaszczystymi osadami akumulacji rzecznej i fluwioglacjalnej o dużej miąższości. W krajobrazie są wyeksponowane znacznych rozmiarów doliny rzek: Wisły, w tym rozległa Kotlina Warszawska, Narwi, Bugu i Liwca oraz Pilicy. Większe obszary równin akumulacji wodnej to Równina Kurpiowska i Równina Raciąska, stanowiące części sandrów: mazurskiego i urszulewskiego.
Największą wysokością bezwzględną charakteryzuje się zespół wyrazistych form kemowych i morenowych zwanych Wyniesieniami Mławskimi, gdzie wyniesienie Dębowa Góra osiąga 235 m n.p.m.. Miejscem położonym najniżej w województwie jest centrum niecki warszawskiej w okolicy Zakroczymia - 67 m n.p.m..
Przeważają gleby bielicoziemne, miejscami występują czarne ziemie a na południu województwa rędziny. W dolinach rzecznych i obniżeniach wytworzyły się mady i gleby hydromorficzne.
Ze względu na położenie województwa w cieniu opadowym wyższych terenów otaczających, występują w tej części Nizin Środkowopolskich stosunkowo niskie roczne opady atmosferyczne, ok. 450 - 550 mm. Pod względem termicznym zaznacza się spadek średnich temperatur rocznych w kierunku wschodnim i wzrost wskaźnika kontynentalizmu.Na północno-zachodnich krańcach województwa, w rejonie Płocka, Sierpca i Żuromina, Niziny Środkowopolskie graniczą z podprowincją Pojezierza Południowobałtyckie, co jest widoczne w odmiennym krajobrazie. Dominują wysoczyzny młodoglacjalne z dużą liczbą zagłębień bezodpływowych i jezior związanych z procesem zanikania lodu lodowcowego, zagrzebanego w materiale morenowym lub lodowcowo-rzecznym. Rozróżnia się, w części południowej tego rejonu, pagórkowatą wysoczyznę morenową, a od Sierpca na północ - równinę sandrową z licznymi jeziorami, które są w większości już poza granicami województwa. Kontynuacją doliny rz. Wisły jest piaszczysty taras Kotliny Płockiej z formami polodowcowymi i wydmami. W obniżeniu doliny Wisły, pomiędzy Włocławkiem a Gąbinem występuje kilkadziesiąt jezior rynnowych, ozy i kemy, których powstanie jest związane z zaleganiem i regresją jęzora lodowcowego fazy poznańskiej.
Południowe rubieże województwa wchodzą w obszar podprowincji wyżynnych, tj. Wyżyny Małopolskiej w rejonie Przysuchy, Szydłowca i Iłży oraz Wyżyny Lubelsko-Lwowskiej wzdłuż granicznego odcinka doliny Wisły, od Józefowa do Lucimia.
Wyżyna Małopolska w granicach województwa stanowi słabo wypiętrzoną mezozoiczną otoczkę fałdów paleozoicznych Wyżyny Kieleckiej. Niewielkie wzniesienia tworzą wychodnie skał jurajskich i kredowych. Płytko zalegające starsze podłoże przykrywają w obniżeniach osady czwartorzędowe - piaski i gliny. W krajobrazie charakterystyczne są progi strukturalne: środkowojurajskie zbudowane z piaskowców w okolicy Szydłowca i Mirowa (234 m n.p.m.), górnojurajskie zbudowane z wapieni w rejonie Orońsk - Wierzbica - Iłża, a także ostańce form związanych ze zlodowaceniem środkowopolskim, jak np. zbudowane z piaskowców szydłowieckich w okolicy Szydłowca.
Wyżyna Lubelsko-Lwowska, zbudowana głównie z warstw kredowych, jest reprezentowana w obrębie województwa przez jednostkę fizyczną Małopolski Przełom Wisły - zachodni mezoregion Wyżyny Lubelskiej. Jest to najwęższy odcinek doliny Wisły w województwie mazowieckim. Wisła przecina wypiętrzenie wału metakarpackiego Wyżyn Polskich. Wysokość zboczy doliny sięga 60 - 80 m i są one wymodelowane w warstwach systemu kredowego. W rejonie ujścia rz. Chodelki, w obniżeniu Kotliny Chodelskiej zbocza budują mało odporne skały kredy piszącej i margli, co powodowało rozszerzenie doliny. Powyżej i poniżej tego odcinka utwory kredowe są względnie bardziej odporne i dolina jest dosyć wąska.
Województwo mazowieckie leży w dorzeczu Wisły. Główne rzeki to: Wisła, Bug, Narew, Pilica, Wkra, Radomka. Naturalne jeziora polodowcowe występują jedynie na terenach zachodnich; spośród kilkudziesięciu jezior Pojezierza Gostynińskiego wyróżniają się Jezioro Zdworskie i Jezioro Lucieńskie.
2. SUROWCE MINERALNE WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO
Głównymi kopalinami województwa mazowieckiego są czwartorzędowe utwory okruchowe oraz trzeciorzędowe i czwartorzędowe surowce ilaste.
Wystąpienia naturalnych surowców okruchowych w obszarze województwa mazowieckiego związane są głównie z czwartorzędowymi formami działalności lodowców bądź akumulacyjnej działalności rzecznej i procesów eolicznych.
Zgodnie z bilansem zasobów kopalin - stan 31 grudzień 1999r. - na 656 złóż aż 426 to złoża kopalin okruchowych przydatnych dla budownictwa ogólnego i komunikacyjnego, oraz do produkcji materiałów budowlanych (betony komórkowe, cegła wapienno-piaskowa, szkło). Wśród nich przeważają złoża kruszywa drobnego - piaszczystego o małym i bardzo małym nagromadzeniu.
Kruszywo naturalne grube obejmujące żwiry i pospółki (kruszywo piaszczysto-żwirowe) szczególnie poszukiwane, rozmieszczone są nierównomiernie (w centralnej części województwa odczuwany jest jego niedostatek).
Tabela 2. Wykaz złóż wg Bilansu zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce (stan 31.12.2000 r.)
Lp. |
Rodzaj kopaliny |
Ilość złóż |
Zasoby geologiczne bilansowe [tys.] |
1 |
Kruszywo naturalne |
431 |
883 357 ton |
2 |
Piaski formierskie |
1 |
5 781 ton |
3 |
Piaski kwarcowe do betonów komórkowych |
5 |
11 252 m3 |
4 |
Piaski kwarcowe do produkcji cegły wapienno-piaskowej |
13 |
35 476 m3 |
5 |
Piaski szklarskie |
3 |
10 282 ton |
6 |
Surowce ilaste ceramiki budowlanej |
137 |
96 242 m3 |
7 |
Surowce ilaste dla przemysłu cementowego |
2 |
5 188 ton |
8 |
Surowce ilaste do produkcji kruszywa lekkiego |
5 |
16 615 m3 |
9 |
Złoża glin ceramicznych kamionkowych |
1 |
2 062 ton |
10 |
Złoża glin ogniotrwałych |
4 |
7 724 ton |
11 |
Kamienie drogowe i budowlane |
16 |
82 475 ton |
12 |
Wapienie i margle dla przemysłu cementowego |
6 |
1 490 294 ton |
13 |
Wapienie i margle dla przemysłu wapienniczego |
2 |
10 774 ton |
14 |
Fosforyty |
7 |
30 220 ton (P2 O5- 5670) |
15 |
Węgle brunatne |
4 |
92 639 ton |
16 |
Kreda jeziorna i kreda pisząca |
14 |
32 941 ton |
17 |
Torfy |
5 |
367 ton |
Na uwagę zasługują złoża kruszywa naturalnego zlokalizowane na terenie powiatu:
grójeckiego "Borowina" (28 mln ton) - wstępnie rozpoznane jeszcze nie eksploatowane i "Jeżewice" o "pierwotnych" zasobach rzędu 25 mln ton,
legionowskiego "Skierdy" (99 mln ton), "Krubin"(45 mln ton) i "Wieliszew" (39 mln ton) - rozpoznane, nie eksploatowane, "Janówek" (33 mln ton) i "Dębinki" (24 mln ton) - eksploatowane,
ostrołęckiego - "Rostki-Borowce" - unikatowe złoże żwirowo-piaskowego o "pierwotnych" zasobach geologicznych rzędu 150 mln ton,
pruszkowskiego Janki -Sokołów" - eksploatacja na terenie złoża o "pierwotnych" zasobach rzędu 25 mln ton,
radomskiego "Zalesice" (21 mln ton) i "Osiny Polana"(14 mln ton) - wstępnie rozpoznane i nie eksploatowane.
W grupie kopalin okruchowych zwraca uwagę 13 złóż piasków kwarcowych o zasobach geologicznych rzędu 35 mln m3 do produkcji cegły wapienno-piaskowej i 5 złóż o zasobach 11 mln m3 piasków do produkcji betonów komórkowych.
Na terenie województwa mazowieckiego zasobnego w skali kraju w surowce ilaste, udokumentowano 137 złóż surowców ilastych ceramiki budowlanej, zlokalizowanych głównie w granicach iłów warwowych zastoiska warszawskiego.
Wśród kopalin ilastych zwracają uwagę złoża zlokalizowane w granicach powiatu :
mińskiego "Tadeuszów - Rudzienko" (8,0 mln m3) i "Dobre"(2,6 mln m3)-stwierdza występowanie wielosurowcowego złoża iłów poznańskich o znaczeniu ponadregionalnym,
sochaczewskiego "Plecewice I" (3,6 mln m3) i "Plecewice II" (0,3 mln m3) - charakteryzujące się dużymi zasobami materiałów ściennych o znaczeniu ponadlokalnym,
pszasnyskiego "Niskie Wielkie II"(8, 3 mln m3) - wstępnie rozpoznane, nie zagospodarowane o znaczeniu ponad- regionalnym,
wołomińskiego rejon Radzymina, Marek i Kobyłki - potwierdza istnienie kilkudziesięciu średnich i małych złóż iłów zastoiskowych.
Z 5 złóż surowców ilastych do produkcji kruszywa lekkiego zagospodarowano złoże iłów do produkcji keramzytu -"Budy Mszczonowskie" - zaliczone do podstawowych kopalin, będące w gestii Ministra Środowiska.
W południowej części województwa mazowieckiego w powiecie przysuskim zagospodarowano jedno z czterech złóż surowców glin ogniotrwałych mających zastosowanie w przemyśle materiałów ogniotrwałych.
Na szczególną uwagę zasługuje prowadzona na terenie południowej części województwa w powiecie szydłowieckim eksploatacja piaskowców szydłowieckich, ("Śmiłów" o zasobach 11 mln ton) charakteryzujących się korzystnymi parametrami technicznymi i unikalnymi walorami dekoracyjnymi.
W grupie kopalin zwięzłych zwracają uwagę węglanowe kopaliny dla przemysłu cementowego eksploatowane w powiecie radomskim złoża "Wierzbica - Pole A".
Z grupy surowców energetycznych na terenie województwa mazowieckiego w powiecie kozienickim i radomskim rozpoznano 4 złoża węgla brunatnego, w chwili obecnej nie zagospodarowane. Udokumentowane w powiecie radomskim złoża fosforytów nie są eksploatowane.
W powiecie łosickim w rejonie Kornicy i Koszelówki stwierdzono występowanie kredy piszącej przydatnej jako surowiec do produkcji kredy nawozowej i częściowo malarskiej, technicznej i szlamowanej ("Kornica - Popówka" o zasobach - 10,1 mln ton, "Kornica - Koszelówka" - 12,7 mln ton, "Kornica - Nowa" o zasobach - 9,8 mln ton)
W granicach województwa udokumentowano, na terenie powiatu sochaczewskiego, nie eksploatowane obecnie złoże torfu "Kanał Bielański" o zasobach 358 tys ton .
2.1. Uwarunkowania prawne eksploatacji kopalin
Zgodnie z przepisami Prawa geologicznego i górniczego - Ustawa z dnia 4 lutego 1994r. (Dz.U. Nr 27, poz.96 art.15) eksploatacja kopalin ze złóż jest działalnością, której prowadzenie wymaga koncesji na wydobywanie.
Użytkownicy zobowiązani są do uiszczania opłat eksploatacyjnych za wydobywanie kopalin ze złóż zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 23 sierpnia 1994r. (Dz.U. Nr 92, poz. 430) w sprawie opłat za działalność prowadzoną na podstawie prawa geologicznego i górniczego.
Część złóż zlokalizowanych w strefie obszarów chronionych ustanowionych na mocy przepisów szczególnych, nie będzie terenem działalności górniczej.
Wydobywanie kopalin ze złóż bez wymaganej koncesji podlega karze pieniężnej, od dwukrotnej do dziesięciokrotnej wartości wydobytej kopaliny.
3. WARUNKI METEOROLOGICZNE
Klimat województwa mazowieckiego jest znacznie przestrzennie zróżnicowany. Wynika to z różnorodności wpływów kształtujących jego właściwości i zróżnicowania czynników geograficznych, takich jak: położenie geograficzne, ukształtowanie powierzchni, wysokość bezwzględna i względna, pokrycie terenu, stopień zurbanizowania itp.
Temperatura powietrza ma związek z położeniem województwa w obszarze wpływów kontynentalnych klimatu i częściowo na północy wpływów Bałtyku oraz zróżnicowaniem wysokościowym podłoża. Na przeważającym obszarze średnia roczna temperatura powietrza sięga około 7,5ĄC. Temperatury niższe, spadające nawet poniżej 7,0ĄC, występują na północy województwa, w obszarze Wyniesień Mławskich, o znacznej wysokości bezwzględnej. Generalnie spadek temperatury występuje w kierunku północno-wschodnim.
Średnie roczne zachmurzenie w województwie mazowieckim wynosi przeciętnie 6,6-6,8 w skali pokrycia nieba 0-10. Średnia roczna suma opadów, na przeważającym obszarze województwa jest niższa od średniej dla Polski, czyli nie sięga 600 mm. Na większości terenu jest niższa od 550 mm, a w rejonie Podlaskiego Przełomu Bugu, nawet poniżej 500 mm.
Rozkład kierunków wiatru w roku wiąże się z warunkami ogólnocyrkulacyjnymi i lokalnymi (rzeźbą terenu). Nad środkową Polską, przeciętnie 65% czasu w roku, zalegają masy morskiego powietrza polarnego. Świadczy to o zdecydowanej przewadze cyrkulacji z kierunków zachodnich. Napływ powietrza polarnego znad Atlantyku występuje najczęściej w lecie, z maksimum w czerwcu (60%), najrzadziej zaś w październiku (39,3%). Często napływa także ze wschodu powietrze polarne kontynentalne - ok. 30% dni w roku. Zalega ono nad Polską najrzadziej w lipcu (18,4%), najwyraźniej występuje w lutym, pierwszej połowie marca oraz w październiku (34-38%). Rzadko, ok. 4% dni w roku, dopływa powietrze arktyczne z północy (maks. w maju 13,5%) oraz powietrze zwrotnikowe z południa - ok. 2% (maks. w listopadzie i lutym - ok. 4%). Zachodnie i wschodnie kierunki napływu mas powietrza przeważają na terenach nizinnych. Na obszarach wyżynnych róże wiatrów są bardziej równomierne, częste są wiatry południowo-zachodnie, południowe, wschodnie i północno-wschodnie.
Topografia terenu i układ głównych dolin rzek województwa mazowieckiego wymuszają napływ powietrza z kierunków zachodnich i wschodnich. Do dolin o przebiegu równoleżnikowym dostosowują się także wiatry z innych kierunków, przy czym wiatry północne i południowe ulegają największemu osłabieniu, o 20-40%. Frekwencja kierunku zachodniego (W) wynosi w województwie od ok. 18,0 % na wschodzie, 19,0-20,0% w centrum i na północy, do 23,0 % na południowym zachodzie. Udział pozostałych kierunków sektora zachodniego (kilkunastoprocentowy) jest zbliżony do częstości wiatrów wschodnich (E) i południowo-wschodnich (SE). Najmniej wiatrów wieje z północy (N) i północnego wschodu (NE), a na północy województwa także z kierunku południowego (S).
Latem i jesienią dominują wiatry zachodnie (W), wiosną znaczny udział mają wiatry z sektora północnego (NW,N), w zimie częste są wiatry południowo-wschodnie (SE).
W tabeli 3 przedstawiono dane meteorologiczne ze stacji synoptycznej w Warszawie.
Tabela 3. Dane ze stacji synoptycznej w Warszawie
Miesiąc |
Temperatura w *C |
Opady atmosferyczne w mm |
Zachmurzenie w oktantach
| Usłonecznienie w godzinach |
styczeń |
-0,2 |
21 |
5,6 |
61 |
luty |
-1,3 |
29 |
7,2 |
28 |
marzec |
4,6 |
23 |
4,8 |
155 |
kwiecień |
10,0 |
75 |
5,6 |
181 |
maj |
12,6 |
47 |
3,2 |
328 |
czerwiec |
18,0 |
122 |
5,6 |
277 |
lipiec |
20,6 |
24 |
4,0 |
367 |
sierpień |
17,9 |
29 |
4,8 |
310 |
wrzesień |
15,8 |
20 |
3,2 |
274 |
październik |
8,3 |
40 |
5,6 |
113 |
listopad |
1,5 |
32 |
6,4 |
43 |
grudzień |
0,7 |
22 |
6,4 |
29 |
4. ZAGOSPODAROWANIE POWIERZCHNI ZIEMI
Zgodnie z danymi GUS (stan na koniec 2000 r.), na terenie województwa mazowieckiego dominującym kierunkiem wykorzystania powierzchni ziemi jest jej rolnicze zagospodarowanie (około 67,4%). Strukturę kierunków użytkowania powierzchni ziemi przedstawiono w tabeli 4 i na wykresie 1.
4.1. Rolnicze użytkowanie ziemi
Powierzchnia województwa mazowieckiego, wynosząca 3559809 ha w dużej mierze jest wykorzystana pod produkcję rolną oraz zajęta przez lasy. Użytki rolne i leśne stanowią tzw. użytki biotyczne i zajmują 90,0% ogólnej powierzchni województwa, resztę stanowią grunty zaliczane do pozostałych kategorii wyszczególnionych w ewidencji geodezyjnej. Pod względem ilości użytków rolnych na mieszkańca, województwo mazowieckie zbliża się do średniej krajowej 0,47 ha (kraj-0,48 ha).
Tabela 4. Struktura powierzchni województwa według kierunków wykorzystania
Lp. |
Wyszczególnienie. |
Powierzchnia [ha] |
Polska |
Woj. mazowieckie |
1. |
Użytki rolne |
18504374 |
2401321 |
2. |
Lasy i zadrzewienia |
9122058 |
801056 |
3. |
Wody |
833603 |
61493 |
4. |
Użytki kopalne |
37975 |
534 |
5. |
Tereny komunikacyjne |
954382 |
103123 |
6. |
Tereny osiedlowe |
1060690 |
136537 |
7. |
Nieużytki |
499267 |
36776 |
8. |
Inne |
256153 |
17969 |
|
Razem |
31268502 |
3559809 |
Obszar zasiewów stanowi 67,5 % ogólnej powierzchni województwa, co zajmuje 5,0 % powierzchni upraw w skali kraju. Podstawową uprawę stanowią zboża, którymi obsiewa się ponad połowę areału przeznaczonego pod zasiewy (52,4 %). Poza tym uprawia się również ziemniaki (15,2 %), buraki cukrowe (2,2 %), rzepak i rzepik (0,2 %).
Wykres 1. Struktura użytkowania powierzchni ziemi w województwie mazowieckim
Produkcja zwierzęca w województwie znajduje się na poziomie średniej krajowej. Pogłowie bydła i koni jest wyższe od przeciętnej, natomiast trzody chlewnej i owiec jest niższe niż średnio w kraju. W produkcji drobiu Mazowsze przekracza średnią krajową o około 13 %. W województwie mazowieckim na 100 ha użytków rolnych przypada 43 szt. bydła i 83 trzody chlewnej.
Podstawowym wyróżnikiem województwa jest bardzo duży udział ogrodnictwa. Na Mazowsze przypada 28,55 % krajowej powierzchni sadów, co oznacza, że w regionie tym rośnie co trzecie drzewo owocowe w Polsce. Miejscowe sady owocowe są w większości bardzo nowoczesne, charakteryzują się dużą obsadą drzew na 1 hektar.
Charakterystyczne cechy mazowieckiego rolnictwa to:
skupienie 93,9 % ziemi uprawnej w rękach prywatnych właścicieli, przeciętna wielkość każdego gospodarstwa wynosi 7,2 ha.
województwo mazowieckie jest regionem Polski o średniej długości okresu wegetacyjnego. Najdłuższy okres wegetacyjny występuje w części południowo-zachodniej od 200-220 dni, natomiast na krańcach północno-wschodnich okres ten wynosi 190 dni. Województwo mazowieckie pod względem temperatur należy do średniociepłego regionu Polski.
większość gleb zaliczanych jest do klasy średniej.
4.2. Lasy
Lasy zajmują drugą pozycję wśród form użytkowania ziemi w województwie mazowieckim. Zajmują one powierzchnię około 80,1 tys. ha, co stanowi 22,5% powierzchni województwa. Zwarte kompleksy leśne tworzą :
Puszcza Kampinoska
Puszcza Kurpiowska
Puszcza Biała
Puszcza Mariańska
Puszcza Kozienicka.
Lasy województwa mazowieckiego w znacznej części stanowią własność Skarbu Państwa. Powierzchnia lasów państwowych według wieku (udział procentowy) przedstawia się następująco:
Drzewostany I klasy wieku (1-20 lat) | 16,9% |
Drzewostany II klasy wieku (21-40 lat) | 29,0% |
Drzewostany III klasy wieku (41-60 lat) | 24,3% |
Drzewostany IV klasy wieku (61-80 lat) | 13,5% |
Drzewostany V klasy wieku (81 i więcej) | 10,2% |
Drzewostany w klasie odnowienia
i w klasie do odnowienia | 1,0% |
W lasach dominuje drzewostan sosnowo-modrzewiowy (78,4%). Pozostałe gatunki drzew, to: świerk, jodła, buk, dąb, klon, wiąz, jesion, grab, brzoza, olsza, topola, osika, lipa.
4.3. Szlaki komunikacyjne
W województwie mazowieckim sieć komunikacyjna jest dobrze rozwinięta. Podzielić ją można na trzy rodzaje transportu : drogowy, kolejowy i powietrzny.
Województwo mazowieckie jest położone w środkowo-wschodniej części Polski, gdzie krzyżują się ważne trasy transportowe. Dla przykładu odległości ze stolic kilku państw europejskich do Warszawy są następujące: z Berlina - 586 km, z Pragi - 628 km, z Wiednia - 738 km, z Brukseli 1498 km, z Londynu - 1837 km, z Paryża - 1690 km, z Moskwy - 1305 km.
Warszawa jest największym węzłem komunikacyjnym, w którym zbiegają się drogi o znaczeniu międzynarodowym. Korytarz wschód-zachód (Berlin-Moskwa) tworzą: droga międzynarodowa E-30 (Berlin-Moskwa) oraz magistrala kolejowa o równoległym przebiegu, a także projektowana autostrada A-2. Jest to najważniejszy szlak komunikacyjny kraju. Drugim ważnym korytarzem transportowym jest szlak Gdańsk-Warszawa-Kraków-Wiedeń, na który składa się m.in. droga międzynarodowa E-77 i magistrale kolejowe. Trasa E-77 w przyszłości będzie posiadała standard ekspresowej. Droga ta jest częściowo dwupasmowa i charakteryzuje się dużą przepustowością.
Kilka innych ważnych dróg międzynarodowych rozpoczyna się w Warszawie. Są to m. in.:
droga E-67 (Warszawa-Wrocław-Praga), na odcinku ok.140 km. droga dwupasmowa o dużej przepustowości,
droga krajowa główna nr 61 (Warszawa-Wilno), projektowana w przyszłości jako via Baltica o charakterze drogi ekspresowej,
droga krajowa główna nr 17 (Warszawa-Lublin-Lwów),
droga krajowa główna nr 18 (Warszawa -Białystok-Grodno),
droga krajowa główna nr 10 (Warszawa -Bydgoszcz-Szczecin).
Uzupełnieniem wymienionych arterii są szlaki transportowe: Poznań-Radom-Lublin, Warszawa-Płock-Bydgoszcz oraz Kutno-Ciechanów-Białystok.
Województwo mazowieckie wyróżnia się również dobrymi połączeniami kolejowymi i posiada najlepszą w kraju komunikację ze wszystkimi najważniejszymi miastami Polski. W Warszawie zbiegają się główne linie kolejowe, co sprzyja sprawnej komunikacji pociągami typu Eurocity i Intercity oraz ekspresami. W relacjach międzynarodowych Warszawa posiada bezpośrednie połączenie z Berlinem, Moskwą, Wiedniem, Budapesztem i Pragą. Polskie Koleje Państwowe obsługują także trasy do Bratysławy, Bukaresztu, Hanoweru, Frankfurtu nad Menem i Drezna. Połączenia w relacjach międzynarodowych odbywają się również dzięki innym przewoźnikom. Koleją można dotrzeć z Warszawy także do innych stolic np. krajów Europy Wschodniej.
W Warszawie znajduje się również największy w Polsce Międzynarodowy Port Lotniczy Warszawa-Okęcie, który położony jest w odległości około 10 km od centrum stolicy. Port obsługuje połączenia międzynarodowe realizowane przez kilkadziesiąt linii lotniczych. Jest też centralnym punktem przesiadkowym dla połączeń krajowych. Największy polski przewoźnik, Polskie Linie Lotnicze LOT docierają do ponad 50 miast w 33 krajach świata, przewożą rocznie 2300 tysięcy pasażerów oraz prawie 31000 ton ładunków.
Województwo mazowieckie z racji swojego centralnego położenia oraz rodzaju i wielkości funkcjonującego przemysłu (PKN "ORLEN", Przedsiębiorstwo Rurociągów Naftowych "Przyjaźń" w Płocku) należy do województw najbardziej zagrożonych ze strony transportu materiałów niebezpiecznych, który odbywa się zarówno taborem samochodowym, kolejowym oraz gęstą siecią rurociągów podziemnych.
Transport rurociągowy jest w sumie najtańszym i najbardziej bezpiecznym sposobem transportu materiałów niebezpiecznych. Niemniej gęsta sieć rurociągów zwiększa poważnie zagrożenie z ich strony, które związane jest z niekontrolowanym wyciekiem produktów naftowych. Grozi to poważnymi konsekwencjami skażenia powierzchni ziemi i wód podziemnych.
Drogami i liniami kolejowymi województwa mazowieckiego przewożone są substancje niebezpieczne o bardzo zróżnicowanym charakterze. Często trasy przewozu tych substancji przebiegają przez centra miast o dużej gęstości zaludnienia, co niesie ze sobą poważne zagrożenia, zarówno skażenia środowiska jak i wystąpienia bardzo niebezpiecznych i trudnych do oszacowania kolizji drogowych.
5. DEMOGRAFIA
Obszar województwa mazowieckiego zamieszkuje ponad pięć milionów ludzi (13,1 % mieszkańców kraju). Podobnie jak w całym kraju w województwie mazowieckim dominują kobiety. Żyje ich tu o 3,6 % więcej niż mężczyzn. Dysproporcja ta jest największa w powiecie warszawskim - przewaga kobiet nad mężczyznami sięga 7%. Średnia wieku mieszkańców województwa mazowieckiego jest wyższa niż średnia Polski. Województwo mazowieckie charakteryzuje się wysokim zaludnieniem, które wynosi 142 osoby/km2, przy średniej krajowej (około 124 os./km2). Ogółem w miastach mieszka 64,2 % ludności całego województwa. Najgęściej zaludnionym powiatem jest powiat warszawski (3287 os./km2), natomiast najrzadziej zaludnionym jest powiat ostrołęcki (40 os./km2). Przyrost naturalny w województwie mazowieckim jest ujemny i wynosi -0,6 na 1000 ludności, natomiast saldo migracji na 1000 ludności wynosi 0,9.
Cały region spełnia założenia przyświecające twórcom reformy administracyjnej, natomiast podział województwa na powiaty odbiega od teoretycznych standardów. Według reformy ustalono wstępnie, że w każdym powiecie powinno zamieszkiwać ok. 100 tys. mieszkańców, jednak większość powiatów odbiega od tej normy.
Największe obszarowo są powiaty ziemskie: ostrołęcki, płocki, siedlecki i radomski. Najmniejsze natomiast to powiaty grodzkie: Ostrołęka, Płock, Radom i Siedlce oraz pruszkowski, grodziski, legionowski, warszawski i szydłowiecki.
Pod względem zasobów mieszkaniowych region mazowiecki plasuje się w środku krajowej tabeli. Na jedno mieszkanie przypada 3,08 osób (kraj - 3,26), ale za to niższa od średniej krajowej (3,46) jest liczba izb w mieszkaniu - 3,26. W rezultacie na izbę przypada tyle samo osób co w kraju - 0,94. Przeciętne mieszkanie ma powierzchnię 56,87 m2 i jest mniejsze od średniego w kraju (60,86 m2).
6. GOSPODARKA WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO
Województwo mazowieckie pod względem gospodarki jest pełne kontrastów. Występują tutaj powiaty o charakterze typowo rolniczym jak: ciechanowski, siedlecki, a także przemysłowe: warszawski, płocki. Pomiędzy powiatami występują duże dysproporcje finansowe. Najbogatsze powiaty to warszawski i płocki, natomiast ostrołęcki, ciechanowski i siedlecki zaliczane są do najbiedniejszych w kraju.
Największym przedsiębiorstwem rafineryjno-petrochemicznym w Europie Środkowej jest Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A. W Warszawie rozwinięty jest zarówno przemysł hutniczy (Huta LUCCHINI-WARSZAWA), jak i branże mniej energochłonne. Na szczególną uwagę zasługują też przemysły: elektroniczny i elektrotechniczny, chemiczny oraz samochodowy.
Województwo mazowieckie zaliczane jest również do osi przemysłu drzewnego i lekkiego. Siedlce są ośrodkiem przemysłu elektromaszynowego. Ciechanów jest ośrodkiem przemysłu spożywczego i produkcji maszyn rolniczych.
W województwie mazowieckim powstaje wiele inwestycji zagranicznych. Najwięcej oczywiście w Warszawie, gdzie budowane są centra finansowe, biurowe, hotele, hipermarkety oraz centra handlowe. Na terenie województwa mazowieckiego zlokalizowane są największe przedsiębiorstwa krajowe lub ich siedziby. Zalicza się do nich m.in.:
PKN "ORLEN" S.A. w Płocku,
Makro Cash and Carry S.A. w Warszawie,
Daewoo - FSO Motor Sp. z o. o. w Warszawie,
Procter and Gamble S.A. w Warszawie,
Elektrim S.A. w Warszawie,
Hortex Holding S.A. w Płońsku,
Thomson Polkolor Sp. z o. o. w Piasecznie,
"ALTADIS" Polska Spółka Akcyjna w Radomiu.
W województwie mazowieckim znajduje się ponad 8,4 tys. przedsiębiorstw sektora publicznego, które zatrudniają łącznie ponad 1,6 mln osób. Liczba przedsiębiorstw prywatnych wynosi około 394,6 tys. i zatrudniają one prawie 1,3 mln pracowników.
|Powrót do góry| |Następny rozdział|
|