ROZDZIAŁ IV

WODY




Autorzy:
B. Chorzewska
D. Lasota
B. Milewska
E. Pacholska
J. Tummel








1.  ZASOBY WODNE WOJEWÓDZTWA


1.1.  Wody powierzchniowe płynące

Województwo mazowieckie w całości jest położone w dorzeczu rzeki Wisły. Do zlewiska Bałtyku należy z dorzecza Wisły 168,5 tys. km2 powierzchni Polski, zatem powierzchnia województwa zajmuje 21,1 % powierzchni dorzecza w granicach kraju. Rzeka Wisła ma dorzecze rozwinięte asymetrycznie, z przewagą dopływów prawych (wschodnich), a jej bieg i ważniejszych dopływów, jest łamany. Układ dolin i sieć rzek nizinnych zostały ukształtowane w czwartorzędzie, w okresie zlodowaceń, szczególnie w wielkim interglacjale, podczas zlodowacenia środkowopolskiego i podczas maksymalnego zasięgu zlodowacenia bałtyckiego. Powstał układ koncentryczny sieci rzecznej z centrum w niecce warszawskiej i odpływem w kierunku północno-zachodnim, wykorzystującym częściowo systemy odwodnienia pradolin: warszawsko-berlińskiej i toruńsko-eberswaldzkiej. Stosunek dorzecza lewego do prawego rzeki Wisły wynosi 27:73. W granicach województwa mazowieckiego płynie ponad 300 kilometrowy, środkowy odcinek rzeki. Wisła płynie w naszym województwie szerokim, nieuregulowanym korytem, które zostało sztucznie zwężone do 340 m na terenie Warszawy. Został tu zbudowany kanał łączący port rzeczny na Żeraniu z jeziorem zaporowym na Narwi koło Zegrza. Na samej Wiśle duży zbiornik zaporowy powstał pomiędzy Włocławkiem i Płockiem. Na obszarze województwa mazowieckiego uchodzą do Wisły najważniejsze jej dopływy.

Największym prawostronnym dopływem Wisły jest Narew. Jej źródła znajdują się na terenie Białorusi w bagnach wschodniego skraju Puszczy Białowieskiej. Całkowita długość rzeki wynosi 484 km, w tym w granicach województwa mazowieckiego 163 km. Narew odwadnia obszar o powierzchni 75 175 km2. Do Narwi uchodzą liczne dopływy, z których największymi są (o powierzchni zlewni powyżej 1000 km2) Omulew, Orzyc, Bug i Wkra.

Bug jest lewobrzeżnym dopływem Narwi o całkowitej długości 772 km, z czego 218 km płynie w granicach województwa. Całkowita powierzchnia zlewni wynosi 39 420,2 kms. Bug jest wprawdzie dłuższą rzeką od Narwi i ma większe od niej dorzecze ale połączony bieg Bugu i Narwi ludność miejscowa nazywała zawsze Narwią i taka nazwa tego odcinka rzeki została uznana formalnie.

Źródła Bugu leżą na północny-zachód od Lwowa na wysokości około 311 m n.p.m.. Bug charakteryzuje się bardzo dużą nieregularnością pod względem hydrologicznym. Ta specyfika rzeki wpływa niekorzystnie na bilans wodny wszystkich jej użytkowników, a także na wody gruntowe. Proces roztopowy w dorzeczu Bugu rozpoczyna się wcześniej na obszarze źródłowym niż w środkowym i ujściowym. Bug charakteryzuje się śnieżno-deszczowym ustrojem zasilania z dwoma wysokimi stanami wody w ciągu roku; zasilanie śnieżne powoduje wysokie stany wody na wiosnę - w kwietniu. Zasilanie deszczowe jest związane z letnim maksimum opadowym i przypada na miesiące czerwiec, lipiec. Okresy niskiego stanu wód następują w Bugu we wrześniu, co jest związane z małą ilością opadów atmosferycznych. Szerokość koryta, głębokość rzeki oraz jej nurt są bardzo zmienne i na poszczególnych odcinkach wykazują znaczne zróżnicowanie.

Orzyc jest prawostronnym dopływem Narwi. Ogólna długość rzeki wynosi 146 km, z czego w obszarze województwa mazowieckiego znajduje się 129,4 km. Powierzchnia zlewni Orzyca wynosi 2144 km2. Źródła rzeki znajdują się u podnóży Wzniesień Mławskich w pobliżu miejscowości Kurdejewo. Około 70% obszaru zlewni zajmują mokradła i łąki na torfach, częściowo zmeliorowane.

Wkra jest prawobrzeżnym dopływem Narwi. Bierze początek w województwie warmińsko-mazurskim w obszarze zmeliorowanych bagien, na wschód od jeziora Kownatki. Uchodzi do Narwi w pobliżu m. Pomiechówek. Całkowita jej długość wynosi 249,1 km, a powierzchnia zlewni 5 322 km2. W granicach woj. mazowieckiego Wkra płynie na odcinku 163,3 km. Rzeka posiada charakter typowo nizinnego cieku, charakteryzującego się niewielkim spadkiem ok. 0,5 promila.

Inne główne dopływy prawobrzeżne Wisły to: Wilga, Świder i Skrwa Prawa.

Najdłuższym lewym dopływem Wisły na terenie województwa mazowieckiego jest rzeka Pilica. Całkowita długość rzeki wynosi 319 km, z czego w województwie mazowieckim znajduje się 91 kilometrowy odcinek. Powierzchnia dorzecza Pilicy wynosi 9273 km2. Rzeka wypływa spod Zamkowej Góry - najwyższego wzniesienia Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej w centralnym masywie wyżyny w rejonie Ogrodzieńca na wysokości 504 m nad poziomem morza. Pilica charakteryzuje się dużym średnim spadkiem rzeki. W swoim ponad 300 km biegu rzeka "spada" z wysokości blisko 400 m by osiągnąć poziom Wisły w rejonie Magierowej Woli i Rozniszewa.

Inne większe lewobrzeżne dopływy Wisły to: Radomka, Jeziorka oraz Bzura z Utratą i Pisią. Parametry morfometryczne głównych rzek województwa przedstawiono w tabeli 27 . Zasoby wodne własne tj. tworzące się w zlewniach rzek województwa mazowieckiego nie są duże. Średni odpływ jednostkowy, obrazujący ilość wody odpływającej średnio z jednego km2 jest wielkością porównywalną dla rzek o różnej powierzchni zlewni. Na rzekach województwa średnie odpływy jednostkowe zawierają się w granicach 1 - 5 dm3 /s km2.

Sieć hydrograficzna województwa charakteryzuje się dużą ilością cieków wodnych o małych przepływach, które okresowo w sezonie letnim wysychają. Duże ilości wody prowadzi jedynie Wisła i jej główne dopływy. Przepływ średni roczny Wisły w Warszawie w 45-leciu 1951-1995, charakteryzujący ogólne zasoby wodne zlewni od źródeł do przekroju wodowskazowego, wynosi 561 m3/s. Wartości tej odpowiada odpływ jednostkowy 6,6 dm3/s km2, większy od przeciętnego odpływu z obszaru kraju, który wynosi 5,6 dm3/s km2. Średnio rocznie przez Warszawę przepływa 17,7 mld m3 wody.


Tabela 27. Parametry morfometryczne głównych rzek w województwie mazowieckim
Rzeki Recypient Strona dopływu Powierzchnia zlewni w Polsce * [km2] Długość [km] **
Ogółem (w Polsce) w województwie mazowieckim
Wisła Morze Bałtyckie - 194 424,0 1 047,0 330,0
Iłżanka Wisła L 1127,4 76,8 76,8
Radomka Wisła L 2 109,5 107,0 107,0
Okrzejka Wisła P 528,3 70,4 50,0
Wilga Wisła P 568,9 67,1 30,0
Pilica Wisła L 9 273,0 319,0 91,0
Świder Wisła P 1 149,8 89,1 73,5
Jeziorka Wisła L 811,7 66,3 64,0
Narew Wisła P 53873,1 448,1 163,0
Omulew Narew P 2 053,0 113,7 78,5
Orzyc Narew P 2 144,0 145,9 129,4
Bug Narew L 19 284,1 587,2 218,0
Brok Bug P 810,4 72,9 48,0
Liwiec Bug L 2 779,0 126,2 126,2
Wkra Narew P 5 322,1 249,1 163,3
Płonka Wkra P 430,7 42,6 42,6
Mławka Wkra L 675,5 43,4 32,9
Raciążnica Wkra P 616,7 56,9 56,9
Łydynia Wkra L 697,9 72,0 72,0
Sona Wkra L 536,5 67,3 67,3
Bzura Wisła L 7 787,5 166,2 41,5
Pisia Bzura P 501,4 58,5 58,5
Utrata Bzura P 792,0 76,5 76,5
Mołtawa Wisła P 242,4 35,5 35,5
Skrwa Lewa Wisła L 418,4 42,8 42,8
Skrwa Prawa Wisła P 1 704,0 113,9 105,2
Sierpienica Skrwa Prawa L 459,5 51,5 51,5


1.2.  Wody powierzchniowe stojące

Większe znaczenie hydrograficzne i gospodarcze w granicach województwa mazowieckiego ma 16 jezior o łącznej powierzchni około 2 000 ha. Jeziora te są zlokalizowane blisko granicy z województwem kujawsko - pomorskim w powiatach Sierpc, Płock i Gostynin.

Większość występujących tu jezior, to jeziora małe o powierzchni do 20 ha. Jezior dużych o powierzchni ponad 100 ha jest tylko 5. Największą powierzchnię osiąga bardzo płytkie jezioro Zdworskie (tabela 28). Inne większe jeziora to: Lucieńskie, Białe, Urszulewskie i Szczutowskie. Jeziora o największych powierzchniach są zarazem zbiornikami o największych zasobach wody. Pojemność większą od 10 mln m3 wód posiadają tylko jeziora Lucieńskie i Białe. Pod względem genetycznym dominują jeziora polodowcowe związane z ostatnim zlodowaceniem.

Tabela 28. Podstawowe dane morfometryczne jezior województwa mazowieckiego
Jezioro Położenie Powie-
rzchnia
[ha]
Długość max.
[m]
Szerokość max.
[m]
Głębokość max.
[m]
Głębokość średnia
[m]
Objętość
[tys.m3]
Zlewnia Powiat
Białe Skrwa Lewa Gostynin 150,2 2275 775 31,5 9,9 14885
Lucieńskie Skrwa Lewa Gostynin 203,3 3385 930 20,0 8,4 17015
Łąckie Duże Kanał Dobrzykowski Płock 61,2 1420 740 7,0 3,8 2335
Szczutowskie Skrwa Prawa Sierpc 101,0 2190 690 4,4 1,9 1689
Urszulewskie Skrwa Prawa Sierpc 308,1 4575 1080 6,2 2,6 7792
Zdworskie Kanał Dobrzykowski Płock 355,4 3590 1425 5,0 2,1 7556


1.3.  Zbiorniki zaporowe

W województwie mazowieckim występują sztuczne zbiorniki wodne, utworzone w wyniku przegrodzenia dolin rzecznych zaporami wodnymi. Zbiorniki retencyjne są układami niejednorodnymi i niestabilnymi posiadającymi cechy typowe dla rzek i jezior. Głównymi cechami różniącymi te "sztuczne jeziora" od naturalnych zbiorników wód stojących są:

  • wielokrotnie większy stosunek powierzchni zlewni do powierzchni zbiornika i w efekcie znacznie większe antropogeniczne obciążenie spływającymi ładunkami zanieczyszczeń ,
  • krótszy czas retencji wody,
  • częste zmiany poziomu zwierciadła wody, powodujące naprzemienne zalewanie lub odsłanianie dna i brak typowej dla jezior ochronnej strefy litoralnej,
  • znacznie niższy udział substancji organicznych w osadach dennych, znacznie większy udział substancji mineralnych.

Największym zbiornikiem jest Zbiornik Włocławski położony w powiecie płockim i włocławskim (woj. kujawsko - pomorskie). Został utworzony w wyniku budowy zapory w latach 1963-1970 i spiętrzenia Wisły. Zapora została wybudowana na 675 km biegu rzeki Wisły we Włocławku. Zbiornik Włocławski aktualnie jest największym pod względem powierzchni a drugim pod względem objętości zbiornikiem zaporowym w Polsce. Powierzchnia zbiornika wynosi około 75 km2, a objętość mas wodnych przy normalnym poziomie piętrzenia wynosi 408 mln m3. Całkowita wymiana wody w zbiorniku, w zależności od wielkości dopływu trwa od 3,5 doby do 6,5 doby. Zbiornik Włocławski ma charakter typowo rzeczny, korytowy. Dawne koryto Wisły (sprzed piętrzenia) stanowi 70% powierzchni dna zbiornika, a typowo płytkie rozlewisko na zalanym lądzie ok. 14%. W świetle ww. danych nazwa zbiornik jest raczej zwyczajowa a pomiędzy Płockiem a Włocławkiem mamy do czynienia z nieco spowolnioną rzeką.

Drugim co do wielkości zbiornikiem w województwie jest Jezioro Zegrzyńskie. Znajduje się w granicach administracyjnych powiatu Legionowo. Powstał w 1963 roku w wyniku spiętrzenia wód Narwi i Bugu po wybudowaniu zapory w Dębem. Jezioro Zegrzyńskie pod względem zajmowanej powierzchni jest - 5, a pod względem objętości - 12 zbiornikiem retencyjnym w Polsce. Powierzchnia zbiornika wynosi ok. 33 km2 , a objętość mas wodnych przy normalnym poziomie piętrzenia wynosi 94,3 mln m3. Jezioro Zegrzyńskie jest połączone z Wisłą za pomocą Kanału Żerańskiego.

W celu zwiększenia retencji wód powierzchniowych, w 1996 roku rozpoczęto realizację zbiornika zaporowego "Domaniów" na rzece Radomce w miejscowości o tej samej nazwie. Powierzchnia zbiornika wynosi ok. 500 ha, a objętość mas wodnych przy normalnym poziomie piętrzenia wynosi 11,5 mln m3. Napełnienie zbiornika nastąpiło w kwietniu 2001 roku.


1.4.  Wody podziemne

Na terenie województwa mazowieckiego wody podziemne ujęte do eksploatacji pochodzą z utworów czwartorzędowych, trzeciorzędowych, kredowych i starszych.

Głównym poziomem użytkowym jest poziom czwartorzędowy. Decydują o tym największe zasoby wód, najłatwiejsza ich odnawialność oraz niewielka głębokość sprzyjająca budowie ujęć. Poziom czwartorzędowy charakteryzuje się zmienną głębokością występowania (od kilku do 150 m), różną miąższością, zmiennym stopniem izolacji od wpływu czynników powierzchniowych, jak też zróżnicowaną wydajnością eksploatacyjną uzyskiwaną z poszczególnych źródeł. Stwierdzone w czwartorzędowym poziomie zanieczyszczenia najczęściej wiążą się z obszarami, gdzie brak jest izolacji w stropie. Długotrwałe procesy urbanizacji i uprzemysłowienia mogą również spowodować zanieczyszczenia warstw wodonośnych uznawanych za dobrze izolowane przez nadległe utwory słabo przepuszczalne.

Dolne trzeciorzędowe piętro wodonośne tworzą dwa poziomy wodonośne: mioceńskie i oligoceńskie. Poziom mioceński wykorzystywany jest sporadycznie z uwagi na wysoką barwę wód związaną z zawartością w utworach wodonośnych drobnych frakcji węgla brunatnego. Oligoceński poziom wodonośny - występujący zazwyczaj na głębokości 180-250 m -stanowi bardzo ważny zbiornik wód podziemnych o dobrej i trwałej jakości, ze względu na występowanie w jego nadkładzie odpowiedniej izolacji od zanieczyszczeń powierzchniowych. Oligoceński poziom wodonośny ma w regionie mazowieckim szczególne znaczenie jako źródło zaopatrzenia w wodę stosunkowo dobrej jakości. Głównym jej użytkownikiem jest aglomeracja warszawska. Znajduje tu się 3/4 otworów (według najnowszych danych 148 sprawnych studni ujmujących wodę z oligocenu), mimo iż aglomeracja ta obejmuje tylko 1/5 część centralnej części niecki mazowieckiej. Wymaga on jednak ochrony ze względu na zagrożenia związane zarówno z możliwością dopływu zasolonych wód podziemnych z poziomu kredowego jak też z przesiąkaniem wód zabarwionych z miocenu i antropogenicznie zanieczyszczonych - z czwartorzędu. Podstawowym czynnikiem ochrony zbiornika jest ograniczenie jego eksploatacji, która w przeszłości miała charakter rabunkowy. W ostatnich latach sytuacja w zakresie poboru wody oligoceńskiej uległa poprawie. Za główną przyczynę poprawy sytuacji należy uznać wprowadzenie odpowiednich aktów prawnych w sprawie ochrony zasobów wód podziemnych poziomu wód oligoceńskich na terenie byłego woj. warszawskiego. Wody podziemne z utworów kredowych i starszych wykorzystywano na obszarach delegatury radomskiej i płockiej. Pobór wód podziemnych jest bardzo zróżnicowany przestrzennie. W rejonach zwiększonej wieloletniej eksploatacji wód podziemnych na cele przemysłowe i komunalne wytworzyły się leje depresyjne, dotyczy to m.in. Warszawy, Radomia. Łączne zasoby wód podziemnych wg danych Państwowego Instytutu Geologicznego na 31.12. 2000 rok, na terenie województwa mazowieckiego wynoszą 208692,8 m3/h, w tym:
- w utworach czwartorzędowych - 158689,8 m3/h
- w utworach trzeciorzędowych - 17146,3 m3/h
- w utworach kredowych - 23298,5 m3/h
- w utworach starszych - 9558,2 m3/h.

Udokumentowane zasoby eksploatacyjne czwartorzędowych wód podziemnych w województwie mazowieckim wynoszą Q = 158689,8 m3/h, co stanowi 76,0% (wykres 24) zasobów eksploatacyjnych województwa.

Wykres 24. Zasoby eksploatacyjne zwykłych wód podziemnych w Polsce i woj. mazowieckim - 2000 rok

W województwie mazowieckim znajduje się 14 głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP), spośród 180 najbardziej zasobnych w wodę, występujących w kraju. Należy wspomnieć, że w ostatnich latach w województwie nastąpiło znaczne ograniczenie retencji podziemnej, związane z utrzymującą się suszą hydrologiczną (najniższymi w porównaniu do innych regionów kraju opadami atmosferycznymi). Lokalne i okresowe obniżenia zwierciadła wód podziemnych są spowodowane odwodnieniami budowlanymi i eksploatacją kopalin. Trwałe obniżenie przypowierzchniowych horyzontów wodonośnych wywołane jest jednostronną melioracją użytków rolnych. Ograniczone zasoby wodne województwo mazowieckiego (deficytowe już na znacznej jego powierzchni) powodują, że należy używać ich w sposób niezwykle oszczędny i efektywny oraz chronić przed zanieczyszczeniem. Wody podziemne powinny być w pierwszej kolejności przeznaczone do zaopatrzenia ludności. Pomimo tego, w województwie (podobnie jak w skali kraju) nadal dużo wód podziemnych zużywają te działy przemysłu, których produkcja nie wymaga stosowania wody pitnej.


2.  GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA


2.1.  Pobór wody

Analizując wielkość poboru wody w woj. mazowieckim w latach 1990 - 2000 zauważa się jego spadek do 1995 roku (tabela 29), a następnie względną stabilizację. Główną przyczyną takiego stanu była na początku recesja w gospodarce, a później również wprowadzenie oszczędności w gospodarowaniu wodami przejawiające się m.in. w tworzeniu systemów obiegów zamkniętych w zakładach przemysłowych i opomiarowaniem zużycia wody. W okresie tym ilość pobranej wody zmniejszyła się o ponad 400 hm3. W ostatnich pięciu latach ilość pobieranej wody ustabilizowała się na poziomie ok. 2400 hm3. Maleje pobór wód wykorzystywanych przez rolnictwo i leśnictwo a wzrasta pobór wody powierzchniowej pobieranej przez przemysł. Na stałym poziomie pozostaje ilość wody pobieranej do celów komunalnych. Porównanie do poboru wody w Polsce przedstawiono w tabeli 29.

Tabela 29. Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej [hm3] w województwie mazowieckim według źródeł poboru na tle Polski (1990, 1995 i 2000)
Wyszczególnienie 1990 1995 2000
Polska Woj.
mazowieckie
Polska Woj.
mazowieckie
Polska Woj.
mazowieckie
Ogółem 14247,7 2757,8 12065,5 2341,9 11048,5 2393,3
Na cele produkcyjne (z ujęć własnych) 9549,4 2239,7 8431,6 1899,2 7637,9 1967,8
- wody powierzchniowe 8706,1 2158,9 7783,4 1844,2 7221,5 1927,8
- wody podziemne 552,7 80,3 381,4 54,5 265,8 39,9
Nawodnień w rolnictwie i leśnictwie 1697,9 145,5 1178,8 116,4 1060,6 98,8
Eksploatacji sieci wodociągowej 3004,6 372,6 2457,1 326,2 2350,1 326,7
- wody powierzchniowe 1527,9 264,4 1117,8 255 868,5 200,5
- wody podziemne 1476,7 108,2 1339,3 91,2 1481,5 126,2


Z ogólnej ilości wód pobranych w 2000 roku w województwie mazowieckim aż 2227,1 hm3 (93 %) stanowiły wody powierzchniowe, a tylko 166,2 hm3 (7 %) przypadało na wody podziemne. W Polsce wody powierzchniowe stanowią 72 % ogólnego poboru wody.

Zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w 2000 roku w województwie mazowieckim wyniosło 2312,4 hm3. Struktura wykorzystania pobieranych wód przedstawia się następująco:

  • przemysł - 1962,7 hm3 (84,9 %),
  • eksploatacja sieci wodociągowej - 250,9 hm3 (10,9 %),
  • rolnictwo i leśnictwo - 98,8 hm3 (4,3 %)

    Pomimo pewnej stabilizacji, w ostatnim czasie w woj. mazowieckim dokonuje się relatywnie dużego poboru wód.

    W roku 2000 pobór ten był największy spośród wszystkich województw i stanowił aż 21,6 % całości wód pobranych w kraju (tabela 30). Wskaźnik poboru wody na 1 km2 był w województwie mazowieckim prawie 2-krotnie wyższy niż w Polsce, a niższy tylko od woj. świętokrzyskiego i zachodniopomorskiego.

    Tabela 30. Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności według źródeł poboru i województw w 2000 r.
    Województwa Ogółem Na cele
    produkcyjne (poza rolnictwem i leśnictwem) - z ujęć własnych nawodnień w rolnictwie i leśnictwie oraz uzupełnianie stawów rybnych eksploatacji sieci wodociągowej a)
    razem w tym wody razem wody
    powierz-
    chniowe
    podzie-
    mne
    powierz-
    chniowe
    podzie-
    mne
    w hm3 na km3
    w dam3
    w hektometrach sześciennych
    POLSKA 11048,5 35,3 7637,9 7221,5 265,8 1060,6 2350,1 868,5 1481,5
    Dolnośląskie 448,6 22,5 86,8 68,6 13,0 160,0 201,8 80,5 121,3
    Kujawsko-Pomorskie 258,4 14,4 84,5 70,8 12,2 43,0 131,0 32,1 98,9
    Lubelskie 366,3 14,6 124,9 102,7 20,2 146,9 94,4 0,3 94,2
    Lubuskie 94,8 6,8 15,8 7,5 8,3 23,6 55,4 4,3 51,1
    Łódzkie 342,1 18,8 93,1 68,7 23,0 88,3 160,7 33,7 126,9
    Małopolskie 799,2 52,8 529,0 473,2 13,2 90,4 179,8 122,0 57,8
    Mazowieckie 2393,3 67,3 1967,8 1927,8 39,9 98,8 326,7 200,5 126,2
    Opolskie 161,9 17,2 52,5 33,5 13,7 49,8 59,7 6,7 53,0
    Podkarpackie 292,2 16,3 168,3 144,3 10,6 36,9 87,0 52,0 35,0
    Podlaskie 90,2 4,5 15,2 2,3 11,8 18,3 56,7 8,5 48,2
    Pomorskie 270,4 14,8 112,9 93,2 19,3 29,9 127,6 9,8 117,9
    Śląskie 668,8 54,4 175,1 79,8 21,7 84,9 408,8 259,5 149,3
    Świętokrzyskie 1118,5 95,7 1020,7 1007,0 10,0 38,5 59,3 2,2 57,1
    Warmińsko-Mazurskie 143,8 5,9 43,9 32,7 11,2 23,7 76,2 0,1 76,1
    Wielkopolskie 1896,1 63,6 1587,7 1565,0 22,6 104,9 203,5 26,9 176,7
    Zachodniopomorskie 1703,8 74,4 1559,6 1544,5 15,1 22,8 121,4 29,4 92,0


    Największe ilości wód w 2000 roku w województwie mazowieckim pobrano w powiecie kozienickim (1315723 dam3), a następnie w ilościach ok. 3- krotnie niższych w powiatach warszawskim i ostrołęckim grodzkim. Wymienione jednostki administracyjne pobrały ok. 86 % wszystkich wód województwa. Udział pozostałych powiatów w poborze wody jest niewielki i wynosi tylko od 833 dam3 (powiat zwoleński) do 60748 dam3 w powiecie legionowskim. Dane te przedstawia tabela 31.

    Tabela 31. Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności według poboru i powiatów w 2000 r.

    2.1.1.  Pobór wody na cele komunalne

    Do celów komunalnych w 2000 roku pobrano około 326,7 hm3, z czego 61 % stanowiły wody powierzchiowe. Wodę powierzchniową pobierają miasta Płock i Warszawa. Woda dla Warszawy i przyległych miast ujmowana jest z dwóch źródeł: z Wisły i z Jeziora Zegrzyńskiego na Narwi w Wieliszewie.

    Na Wiśle usytuowane są dwa ujęcia wody:

  • ujęcie dla lewobrzeżnej części miasta "Wodociąg Centralny",
  • ujęcie dla Pragi "Gruba Kaśka".

    Woda surowa pobierana z lewego brzegu Wisły zaopatruje Wodociąg Centralny. Woda pobierana z prawego brzegu, ujęciem poddennym, infiltracyjnym zasila wodociąg Praski oraz jest przesyłana na lewą stronę uzupełniając produkcję wody Wodociągu Centralnego. Wody uzdatnione w tych wodociągach łączą się w układzie pierścieniowym i mogą być wzajemnie uzupełniane.

    Woda ujmowana powierzchniowo ze Zbiornika Zegrzyńskiego w Wieliszewie uzdatniana przez Wodociąg Północny jest przesyłana poprzez przepompownię strefową i zbiorniki wyrównawcze w Białołęce do północnej części zarówno lewo- jak i prawobrzeżnej Warszawy.

    Woda powierzchniowa z Wisły jest również zasadniczym źródłem wody pitnej dla mieszkańców Płocka. Woda pobierana jest na ujęciu Grabówka, a jej udział w 2000 roku stanowił ok. 48% jej ogólnego poboru. Uzupełnieniem wody wiślanej jest woda podziemna z poziomu czwartorzędowego i kredowego ujmowana na terenie gminy Słupno.


    2.1.2.  Pobór wody na cele przemysłowe

    W roku 2000 zakłady przemysłowe z obszaru województwa dokonały z ujęć własnych poboru wód w ilości 1967,8 hm3 , z czego 97,7% stanowiły wody powierzchniowe. Wody powierzchniowe do celów przemysłowych pobierane są w 16 powiatach. Największą ilość takiej wody pobiera przemysł energetyczny: elektrownia "Kozienice" w Świerżach Górnych i mieście Ostrołęce. Z wody powierzchniowej korzystają do celów produkcji energii również elektrociepłownie zlokalizowane w Warszawie (Siekierki, Żerań, Powiśle) i Żyrardowie. Źródłem poboru wody do celów przemysłowych dla Kozienic i Warszawy jest rzeka Wisła, dla Ostrołęki Narew, a dla Żyrardowa Pisia - Gągolina.

    Inne większe zakłady w województwie korzystające z wody powierzchniowej to m.in:

  • Polski Koncern Naftowy "ORLEN" S.A. w Płocku,
  • Mazowiecka Fabryka Drożdży "Józefów" Sp. z o.o. w Józefowie k/Błonia,
  • Benckiser S.A. w Nowym Dworze Mazowieckim,
  • Fabryka Elementów łożysk "Premia Putka" k/ Grodziska Mazowieckiego,
  • Tarchomińskie Zakłady Farmaceutyczne "POLFA",
  • Huta L.W. w Warszawie Sp. z o.o.

    Wodę powierzchniową do celów chłodniczych pobiera również większość gorzelni i cukrowni zlokalizowanych na terenie województwa.


    2.2.  Emisja ścieków

    Zgodnie z art. 3 ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, ściekami nazywamy substancje ciekłe, które wprowadzone bezpośrednio lub za pomocą urządzeń kanalizacyjnych do wód mogą je zanieczyszczać, zmieniać ich stan fizyczny, chemiczny lub biologiczny albo działać niszcząco na świat roślinny lub zwierzęcy. Ścieki powstają w wyniku bytowania człowieka oraz prowadzonej przez niego działalności gospodarczej i rolniczej.

    Według kryterium powstawania ścieki można podzielić na:

    ścieki bytowo - gospodarcze - takie, które powstają głównie z metabolizmu ludzkiego oraz działalności gospodarstw domowych,
    ścieki przemysłowe - ścieki, które są odprowadzane z zakładów prowadzących działalność przemysłową, usługową lub handlową, inne niż ścieki bytowo - gospodarcze i ścieki opadowe,
    ścieki komunalne - rozumie się przez to ścieki bytowo - gospodarcze lub mieszaninę ścieków ze ściekami przemysłowymi oraz spływami ścieków opadowych,
    wody opadowe - pochodzące z opadów atmosferycznych, takie , które za pośrednictwem urządzeń kanalizacyjnych odprowadzane są do wód powierzchniowych,
    zanieczyszczenia obszarowe - pochodzą z działalności rolniczej i leśnej oraz z terenów wysoko uprzemysłowionych. Są to zanieczyszczenia, które spływają do cieków wodnych wraz z wodami opadowymi w sposób niezorganizowany.

    Ścieki to także wody podgrzane, skażone promieniotwórczo i zasolone.

    Według danych GUS, w 2000 roku z terenu województwa mazowieckiego odprowadzono do wód powierzchniowych 2 165,2 hm3 ścieków, co stanowiło 23,6 % ścieków wytworzonych w kraju. Około 1884 hm3 (88,7%) były to wody chłodnicze - uznawane za umownie czyste. Wody chłodnicze są używane w procesach produkcyjnych do chłodzenia urządzeń z otwartym obiegiem wody.

    Emisja ścieków przemysłowych i komunalnych wymagających oczyszczania z województwa mazowieckiego do wód powierzchniowych w 2000 roku wynosiła 282 hm3 z czego:
    - 248,3 hm3 (88 %) stanowiły ścieki komunalne,
    - 33,7 hm3 (12 %) stanowiły ścieki przemysłowe.

    Stanowiły one 11,3% globalnej ilości ścieków emitowanych do wód w Polsce, co stawia województwo mazowieckie na 3 miejscu w kraju za woj. śląskim i małopolskim. W ostatnim 10-leciu następuje systematyczny spadek ilości ścieków emitowanych do wód. Emisja ścieków wymagających oczyszczania zmalała od wartości 561,5 hm3 w roku 1990 do 282 hm3 w roku 2000 a więc ponad 2 - krotnie (tabela 32, wykres 25).

    Na początku lat 90. spadek ten wiązał się głównie z recesją gospodarczą w kraju, a później zaś był i jest wynikiem wprowadzania obiegów zamkniętych wód w zakładach, zmianą w technologii produkcji oraz opomiarowaniem zużycia wody.

    Tabela 32. Gospodarka ściekowa woj. mazowieckim na tle kraju (1990, 1995, 2000)
    Wyszczególnienie Polska Woj. mazowieckie
    1990 1995 2000 1990 1995 2000
    w hektometrach sześciennych
    Ścieki przemysłowe i komunalne odprowadzane do wód powierzchniowych lub do ziemi 11368,4 9980,9 9160,7 2501,7 2136,6 2165,2
    Wody chłodnicze (umownie czyste) 7253,7 6961,3 6659,2 1926,9 1779,1 1883,2
    Ścieki wymagające oczyszczenia 4114,7 3019,6 2501,5 561,5 357,5 282,0
    Ścieki oczyszczane w tym:

    - mechanicznie
    - chemicznie
    - biologicznie
    - z podwyższonym usuwaniem biogenów
    2772,1 2319,4 2200,2 230,8 229,2 184,0
    1458,5 917,3 732,7 75,1 14,7 6,7
    217,8 188,0 131,2 5,8 3,0 1,2
    1095,8 1133,0 875,8 149,9 203,2 156,9
    0 81,1 460,4 0 8,3 19,1
    Ścieki nie oczyszczone
    - w tym odprowadzane siecią kanalizacyjną
    1342,6 700,2 301,2 330,7 138,3 98,0
    922,9 594,8 250,3 196,9 117,6 95,6


    Wykres 25. Ilość ścieków przemysłowych i komunalnych w woj. mazowieckim w latach 1990, 1995, 2000 [hm3]

    Przestrzenny rozkład "obciążenia" ściekami jest nierównomierny i pokrywa się z położeniem dużych aglomeracji miejsko - przemysłowych. Największe ilości ścieków komunalnych i przemysłowych odprowadzono w 2000 roku z powiatu warszawskiego (156 hm3) a następnie w ilościach ok.10- krotnie niższych z trzech miast: Płocka, Radomia i Ostrołęki.

    Te 4 jednostki administracyjne wyemitowały łącznie 69% wszystkich ścieków z całego województwa. Udział pozostałych powiatów jest niższy i wynosi tylko od 0,2 (powiat białobrzeski) do 8,8 hm3 w powiecie wołomińskim (tabela 33). Z ogólnej ilości 282 hm3 ścieków wymagających oczyszczania w 2000 roku ścieki oczyszczane stanowiły 184 hm3 z czego oczyszczano:

  • mechanicznie - 6,7 hm3,
  • biologicznie - 156,9 hm3,
  • chemicznie - 1,2 hm3,
  • z podwyższonym usuwaniem biogenów - 19,1 hm3.

    Ilość ścieków nie oczyszczonych w woj. mazowieckim wynosiła 98 hm3 (35%) w stosunku do 1990 roku zmniejszyła się ponad trzykrotnie. Mimo to ścieki nie oczyszczone z terenu woj. mazowieckiego stanowiły aż 32,5% takich ścieków w całej Polsce, co plasuje województwo na niechlubnym 1 miejscu w kraju. Strukturę oczyszczania ścieków w znaczący sposób zdominowały nie oczyszczone ścieki komunalne odprowadzane z lewobrzeżnej części Warszawy do Wisły. Sposób oczyszczania ścieków w Polsce i woj. mazowieckim w latach 1990,1995 i 2000 przedstawiono na wykresie 26.

    Wykres 26. Struktura oczyszczania ścieków przemysłowych i komunalnych w Polsce i woj. mazowieckim w latach 1990, 1995 i 2000


    Tabela 33. Ścieki przemysłowe i komunalne wymagające oczyszczenia odprowadzone od wód powierzchniowych lub do ziemi według powiatów w 2000 r.

    Na terenie województwa w 2000 roku działało 324 oczyszczalni w tym:

  • 155 - przemysłowych,
  • 169 - komunalnych.

    Z roku na rok zwiększa się również ilość ścieków oczyszczanych metodami biologicznymi z podwyższonym usuwaniem biogenów. W stosunku do 1995 r. w oczyszczaniu tą metodą w naszym województwie odnotowano ponad dwukrotny wzrost o od 8,3 hm3 w 1995 roku do 19,1 hm3 w roku 2000. Nadal jednak woj. mazowieckie wypada niekorzystnie na tle kraju pod względem obsługi ludności przez oczyszczalnie (Polska - 52 %, woj. mazowieckie - 41%).


    2.2.1.  Ścieki komunalne

    Dominującą rolę w zanieczyszczeniu wód powierzchniowych odgrywają ścieki komunalne, ze względu na ich rozproszenie na terenie całego województwa.

    W 2000 r. stanowiły one aż 88% (248,3 hm3) wszystkich wyemitowanych ścieków wymagających oczyszczania. W stosunku do roku 1990 zaobserwowano zmniejszenie ilości wytworzonych ścieków o ok. 30%.

    Z ogólnej ilości 248,3 hm3 wytworzonych ścieków komunalnych, 152,6 hm3, a więc tylko 61 % oczyszczano. Pozostałe 39% (95,7 hm3) stanowiły ścieki nie oczyszczone. Na terenie województwa działało 169 komunalnych oczyszczalni o łącznej przepustowości 941016 m3/dobę. W stosunku do 1990 roku liczba oczyszczalni wzrosła 3- krotnie, a przepustowość 2,5- krotnie. Strukturę komunalnych oczyszczalni ścieków w woj. mazowieckim w latach 1990, 1995 i 2000 przedstawiono w tabeli 34. Charakterystykę komunalnych oczyszczalni ścieków o przepustowości powyżej 100 m3/dobę w województwie mazowieckim przedstawiono w tabeli 35, a ich lokalizację z uwzględnieniem przepustowości pokazano na mapie 8.

    Mapa 8. Oczyszczalnie komunalne

    Na terenie woj. mazowieckiego z oczyszczalni korzystało ogółem 59,9% mieszkańców miast i tylko 7,0% mieszkańców wsi. Dla kraju procent ten przedstawia się znacznie korzystniej: 78% mieszkańców miast i 8,5 % mieszkańców wsi. Najmniej ludności (mapa 9) korzystającej z oczyszczalni zamieszkuje powiaty: siedlecki, radomski i ostrołęcki. Świadczy to o niewielkim skanalizowaniu miejscowości, szczególnie wiejskich.

    Mapa 9. Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków

    Większość oczyszczalni pracowała w oparciu o metody biologiczne i posiadała znaczne rezerwy przepustowości. Przyczyną takiego stanu jest zbyt krótka sieć kanalizacyjna w wielu miejscowościach np. w Wyszogrodzie, Żelechowie, Mordach, Pilawie.

    W związku z tym trudny do oszacowania ale z pewnością niebagatelny wpływ na stan czystości wód powierzchniowych, mają źródła rozproszone. Rozbudowa sieci wodociągowych, przy braku kanalizacji sprawia, że ścieki z gospodarstw domowych odprowadzane są często do najbliższych, niewielkich cieków, drastycznie pogarszając stan ich czystości. Pewnym pozytywnym zjawiskiem obserwowanym w ostatnich latach jest wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców i co za tym idzie budowa małych przydomowych oczyszczalni ścieków. Niski stopień skanalizowania miejscowości wiejskich i małych miasteczek utrudnia także pracę nowo uruchomionych oczyszczalni. Z powodu niewielkich ilości dopływających ścieków trudno jest zachować wymagane warunki procesu oczyszczania.

    Największe ilości ścieków komunalnych odprowadzały w 2000 roku następujące przedsiębiorstwa i zakłady zajmujące się gospodarką komunalną:

  • MPWiK w Warszawie
    - Kolektor "Huty Warszawa (burakowski),
    - Oczyszczalnia "Czajka",
    - Kolektor "Kamedulska" (bielański),
    - Oczyszczalnia w Pruszkowie,
  • Wodociągi Miejskie Sp. z o.o. Oczyszczalnia w Radomiu,
  • PWiK w Siedlcach,
  • Wodociągi Płockie S.A.,
  • OPWiK w Ostrołęce,
  • Otwocki Zakład Wodociągów i Kanalizacji,
  • PGK w Żyrardowie,
  • Oczyszczalnia UG Piaseczno,
  • ZWiK UG Grodzisk Maz.,
  • PWIK Mińsk Maz.,
  • ZWiK Ciechanów.

    Tabela 34. Struktura komunalnych oczyszczalni ścieków w woj. mazowieckim (1990, 1995, 2000)
    Typ oczyszczalni Liczba oczyszczalni Przepustowość oczyszczalni
    m3/dobę
    1990 1995 2000 1990 1995 2000
    Mechaniczne 20 9 1 31202 4184 95
    Biologiczne 35 78 145 354859 760852 811845
    Z podwyższonym usuwaniem biogenów 0 5 23 0 1995 129076
    Razem 55 92 169 386061 767031 941016


    Tabela 35. Charakterystyka komunalnych oczyszczalni ścieków o przepustowości > 100 m3/dobę w woj. mazowieckim - rok 2000

    2.2.2.  Ścieki przemysłowe

    Zakłady przemysłowe zlokalizowane na terenie województwa mazowieckiego w 2000 r. wyemitowały bezpośrednio do wód powierzchniowych lub do ziemi 1916,9 hm3 ścieków, w tym 33,7 hm3 ścieków wymagających oczyszczenia. Pozostałe 1883,2 hm3 to wody chłodnicze - umownie czyste.

    Największe ilości ścieków przemysłowych wymagających oczyszczenia odprowadzono z terenu miasta Płocka (6,8 hm3). Duży udział Płocka związany jest z lokalizacją tu największego w Polsce zakładu rafineryjno-petrochemicznego odprowadzającego ścieki po oczyszczeniu do Wisły - Polski Koncern Naftowy "ORLEN" S.A. Zakład w 2000 roku odprowadził do Wisły ponad 6,0 hm3 ścieków. Ilość ścieków odprowadzanych do wód przez ten zakład w analizowanych latach (1990, 2000) zmniejszyła się trzykrotnie (od 20 hm3 w 1990 roku do 6 hm3 w roku 2000).

    Największą grupę zakładów odprowadzających ścieki do wód powierzchniowych stanowią zakłady przemysłu spożywczego. Są to cukrownie, mleczarnie, gorzelnie, przetwórnie owocowo-warzywne, ubojnie i masarnie. Zakłady te są rozproszone na terenie całego województwa, a ścieki odprowadzają przeważnie do małych odbiorników. Liczbę zakładów wraz z ilością ścieków według powiatów zestawiono w tabeli 36.

    Tabela 36. Ścieki odprowadzane przez zakłady przemysłowe w 2000 roku według powiatów

    Z ogólnej ilości 33,7 hm3 odprowadzanych ścieków, 31,4 hm3 (93,2%) było oczyszczanych, a tylko 2,3 hm3 co stanowi 6,8% odprowadzano bez oczyszczania.

    Ścieki były oczyszczane w 155 oczyszczalniach przemysłowych, z czego oczyszczano:

    - mechanicznie - 6,7 hm3,
    - chemicznie - 1,2 hm3,
    - biologicznie - 23,3. hm3
    - z podwyższonym usuwaniem biogenów - 0,2 hm3.

    Ilość ścieków przemysłowych odprowadzana do środowiska uległa zmiejszeniu i w stosunku do 1990 roku zmniejszyła się prawie 6- krotnie. Spowodowane jest to wieloma czynnikami między innymi:

  • zmniejszeniem produkcji,
  • wprowadzaniem technologii wodooszczędnych,
  • wprowadzaniem zamkniętych obiegów wody,
  • likwidacją zakładów,
  • podłączaniem ścieków przemysłowych do kanalizacji miejskich.

    Zakłady przemysłowe emitujące do wód powierzchniowych największe ilości ścieków wymagających oczyszczenia w województwie mazowieckim to:

  • Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A. w Płocku,
  • INTERCELL S.A. w Ostrołęce,
  • METSA TISSUE S.A. (dawne Warszawskie Zakłady Papiernicze) w Konstancinie - Jeziornej.

    2.2.3.  Rolnictwo

    Rolnicza działalność człowieka jest źródłem obszarowych i punktowych zanieczyszczeń wód powierzchniowych. Wielkość dopływu zanieczyszczeń przedostających się poprzez spływy powierzchniowe z terenów użytkowanych rolniczo uzależniona jest od: sposobu zagospodarowania zlewni, intensywności nawożenia, przepuszczalności geologicznych utworów powierzchniowych i warunków meteorologicznych. Tą drogą do wód dostają się związki biogenne, środki ochrony roślin oraz wypłukiwane frakcje gleby. W województwie mazowieckim przeważają tereny płaskie lub lekko faliste. Ponad 67 % powierzchni zajmują użytki rolne (z czego około 74 % grunty orne, 4 % sady, 22 % łąki i pastwiska), 22 % lasy. Pozostałe 11 % to tereny zurbanizowane. Dla tak ukształtowanej powierzchni terenu na podstawie przeprowadzonych w Polsce badań (IMGW, Instytut Ekologii PAN), oszacowano wielkość spływu powierzchniowego:

  • dla gruntów ornych 10 -15 kg N całk /ha rok i 0,4 - 0,7 kg P całk /ha rok,
  • dla zielonych użytków rolnych 8 -10 kg N całk /ha rok i 0,3 - 0,5 kg P całk /ha rok,
  • dla lasów 5-6 kg N całk /ha rok i 0,1-0,2 kg P całk /ha rok.

    Udział zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł obszarowych, z terenów użytkowanych rolniczo, może być niejednokrotnie bardzo znaczny, rzędu 50 - 60 % całego ładunku. Według szacunków przeprowadzonych w latach 1994 -1996 ze źródeł tych pochodzi ponad 50% ładunków azotu ogólnego i ponad 25% ładunków fosforu ogólnego wprowadzanych do polskich wód powierzchniowych (dane z raportu GIOŚ). Poważnym zagrożeniem dla jakości wód powierzchniowych jest niewłaściwe stosowanie organicznych nawozów: gnojowicy i obornika, a także rolnicze wykorzystywanie ścieków i osadów ściekowych bez zachowania wymogów ochrony środowiska.

    Kontrola i ograniczenie tych zanieczyszczeń są bardzo trudne z powodu rozproszenia tego zjawiska na całym obszarze kraju oraz słabego rozpoznania dróg ich rozprzestrzeniania się i małych możliwości neutralizacji.

    Dużym zagrożeniem dla ilości wód są melioracje. Są one główną przyczyną pogłębiania się deficytu wody w Polsce, w tym również w woj. mazowieckim. Bardzo niekorzystny wpływ na środowisko mają przede wszystkim melioracje podstawowe. Zamieniają one pełne życia biologicznego rzeki i strumienie w kanały o wyprostowanej linii. Prostowanie cieków powoduje znacznie szybszy odpływ wody i zmniejszenie zdolności retencyjnych, które kryły meandry, starorzecza i rozwinięta linia brzegowa. Z realizacją przedsięwzięć melioracyjnych wiąże się bezkarna wycinka tysięcy drzew i krzewów. Dochodzi do likwidacji bagien, torfowisk, oczek wodnych i zadrzewień.

    Jednostronne zabiegi odwadniające, bez zadbania o zmagazynowanie okresowych nadmiarów wody w zbiornikach retencyjnych, prowadzą do uszczuplenia wód dyspozycyjnych w okresie suszy na dużych obszarach. W wyniku postępującego przesuszania i przyśpieszonego odpływu, poziom wód gruntowych ulega obniżeniu. Obszary o dużych zdolnościach magazynowania wody takie, jak torfowiska, bagna, łąki i pastwiska zamienione zostały na pola uprawne.

    Ochrona zasobów wodnych polegać musi na zmagazynowaniu jak największej ilości wiosennych wód roztopowych oraz wód z okresów intensywnych opadów, przez ograniczenie bezproduktywnego odpływu. Lasy i śródpolne zadrzewienia opóźniają topnienie śniegu i hamują spływ powierzchniowy, dzięki czemu do gleby wsiąka 20 - 30 mm wody więcej niż na terenach bezleśnych. Zretencjonowane w ten sposób wody stanowiłyby rezerwę na okres letniej suszy. Zwiększenie udziału lasów i zadrzewień w krajobrazie, ochrona bagien, roślinności łąkowej i szuwarowej, śródpolnych zbiorników przyczynia się do zmniejszenia i opóźnienia odpływu wód ze zlewni oraz umożliwia racjonalne użytkowanie zasobów wodnych.


    3.  JAKOŚĆ WÓD POWIERZCHNIOWYCH

    3.1.  Monitoring wód powierzchniowych

    Badania jakości wód rzecznych, jezior i zbiorników zaporowych w województwie mazowieckim prowadzone są w ramach podsystemu monitoringu wód powierzchniowych.


    3.1.1.  Monitoring rzek

    Monitoring rzek w woj. mazowieckim obejmuje sieć krajową i regionalną. Lokalizację punktów pomiarowo kontrolnych w województwie mazowieckim przedstawiono na mapie 10. W skład sieci krajowej wchodzą przekroje pomiarowo-kontrolne: reperowe i podstawowe.

    Mapa 10. Monitoring rzek w województwie mazowieckim

    W sieci reperowej znajdują się trzy przekroje pomiarowo - kontrolne: w Warszawie na Wiśle, w Pułtusku na Narwi i w Wyszkowie na Bugu. Badania w nich wykonuje Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, a przetworzone wyniki zestawiane są corocznie w opracowaniach "Stan czystości rzek, jezior i Bałtyku".

    W sieci podstawowej aktualnie znajdują się 22 przekroje zlokalizowane na 8 rzekach. Tworzą ją: po 5 punktów położonych na Wiśle i Narwi, po 4 przekroje na Bugu i Pilicy, i po jednym na Radomce, Broku, Wkrze i Bzurze. Zgodnie z wytycznymi badania prowadzone są jeden raz w miesiącu w ustalonym przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska zakresie wskaźników fizykochemicznych i biologicznych. Wyniki badań są przesyłane do Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Zakładu Monitoringu Powierzchniowych Wód Płynących we Wrocławiu, który sprawuje nadzór nad monitoringiem rzek i opracowuje komunikaty i raporty o stanie czystości wód rzecznych z terenu kraju.

    Monitoring regionalny w województwie mazowieckim stanowią 354 przekroje pomiarowo - kontrolne zlokalizowane na 133 rzekach. Rzeki w tym monitoringu badane są również jeden raz w miesiącu, w zakresie analiz znacznie ograniczonym w stosunku do monitoringu podstawowego. Zakres badanych wskaźników w 2000 roku przedstawiał się następująco:

    - monitoring podstawowy

    23 wskaźniki badane 12 razy w roku: temperatura wody, odczyn, przewodnictwo właściwe, tlen rozpuszczony, BZT5, ChZT- Mn, chlorki, siarczany, substancje rozpuszczone, zawiesiny ogólne, zasadowość, wapń, magnez, sód, potas, azot: amonowy, azotanowy, azotynowy, Kjeldahla, ogólny, fosforany, fosfor ogólny, miano coli typu kałowego;

    14 wskaźników badanych 4 razy w roku: ChZT- Cr, metale ciężkie (cynk, kadm, miedź, nikiel, ołów, żelazo ogólne, chrom ogólny, mangan, rtęć), fenole, detergenty anionowe, chlorofil "a", indeks saprobowości sestonu (wykonywane 4/rok jeśli nie są przekroczone normy dla I klasy czystości wód, w przypadku przekroczenia tych norm 12 razy na rok).

    Pozostałe wskaźniki m.in. węglowodory aromatyczne, pestycydy i ekstrakt eterowy badane są jeden raz w roku lub w miarę potrzeb.

    - monitoring regionalny

    16 wskaźników badanych 12 razy w roku: temperatura wody, odczyn, przewodnictwo właściwe, tlen rozpuszczony, BZT5, ChZT- Mn, substancje rozpuszczone, zawiesiny ogólne, azot: amonowy, azotanowy, azotynowy, Kjedahla, ogólny, fosforany, fosfor ogólny, miano coli typu kałowego;

    12 wskaźników badanych 4 razy w roku: ChZT- Cr, metale ciężkie (cynk, kadm, miedź, ołów), chlorki, siarczany, wapń, magnez, sód, potas, fenole, chlorofil "a", indeks saprobowości sestonu (wykonywane 4/rok jeśli nie są przekroczone normy dla I klasy czystości wód, w przypadku przekroczenia tych norm 12 razy na rok).

    Pozostałe wskaźniki: m.in. detergenty anionowe, ekstrakt eterowy, pestycydy badane są jeden raz w roku lub w miarę potrzeb.

    W 1990 i 1995 roku ilość oznaczeń w poszczególnych rzekach (monitoring regionalny) była zróżnicowana. Na większości rzek nie kontrolowano m.in. fosforu ogólnego, azotu azotynowego i chlorofilu.


    3.1.2.  Monitoring jezior

    Jeziora w województwie mazowieckim badane są w sieci regionalnej. Zadaniem monitoringu jest ocena ogólnego stanu ekologicznego jezior, wskazanie głównych zagrożeń ekosystemów jeziornych oraz rejestracja zmian będących wynikiem presji antropogenicznej, co powinno służyć podejmowaniu efektywnych działań mających na celu ochronę jezior.

    Zgodnie z programem monitoringu jezior na lata 1998 - 2002 badaniami objęte są jeziora o powierzchni większej od 100 ha oraz inne mniejsze lecz ważne ze względów gospodarczych, przyrodniczych itp. Zakłada się przebadanie każdego z wytypowanych jezior co 5 lat.

    W woj. mazowieckim monitoringiem objętych jest 5 jezior o powierzchni powyżej 100 ha oraz 11 mniejszych lecz ważnych ze względów gospodarczych i przyrodniczych. Ich lokalizację przedstawiono na mapie 11.

    Mapa 11. Jeziora i zbiorniki sztuczne

    3.1.3. Monitoring zbiorników zaporowych

    Zbiorniki zaporowe obok funkcji przeciwpowodziowych i retencyjnych stanowią źródło wody pitnej oraz spełniają funkcje rekreacyjne. W celu wypracowania strategii ich ochrony konieczne jest badanie jakości retencjonowanych wód oraz ustalenie przyczyn degradacji konkretnych zbiorników. Program monitoringu zbiorników zaporowych w Polsce nie był dotychczas realizowany według jednolitej metodyki. Trwają prace nad przygotowaniem szczegółowej instrukcji postępowania i organizacji badania zbiorników zaporowych oraz przyjęciem jednolitego systemu oceny i klasyfikacji wód w zbiornikach.

    W związku z tym badania w zbiornikach w 2000 roku wykonano tak jak w wodach powierzchniowych (rzecznych lub jeziornych).


    3.2.  Kryteria oceny jakości wód powierzchniowych


    3.2.1. Rzeki

    Ocena jakości wód rzecznych dokonywana jest w oparciu o program komputerowy "JAWO" stosowany przez wszystkie Wojewódzkie Inspektoraty i ich delegatury w kraju. Stan czystości badanych wód w województwie mazowieckim określono stosując metodę stężeń charakterystycznych, tzw. metodę CUGW-u. Zasady określania jakości wody wg tej metody są podane w zarządzeniu Nr 35 Prezesa Centralnego Urzędu Gospodarki Wodnej z dnia 1 sierpnia 1967 roku.

    Przyjmuje się, że stężeniem charakterystycznym jest średnia arytmetyczna z dwóch najbardziej niekorzystnych wartości w ciągu badanego okresu, przy odrzuceniu wyniku odbiegającego od drugiego co do wielkości o ponad 200%. Dla wskaźników toksycznych (np. metale ciężkie) i hydrobiologicznych przyjmowany jest wynik najgorszy. Przy ocenie wyników bakteriologicznych jako wartość charakterystyczną przyjmuje się drugi z kolei wynik najniekorzystniejszy.

    Klasyfikację rzek wykonano przez porównanie obliczonych stężeń z normami przyporządkowanymi dla trzech klas czystości zawartymi w rozporządzeniu MOŚZNiL z dnia 5 listopada 1991r. (Dz. U. Nr 116, poz. 503).

    Wody, w których choćby jeden wskaźnik zanieczyszczenia przekraczał maksymalne dopuszczalne wartości dla III klasy czystości (często mniej istotny z punktu widzenia przydatności wód), traktuje się jako pozaklasowe, nie odpowiadające normom (non).

    Należy zaznaczyć, że w grupie rzek pozaklasowych ma miejsce ogromne zróżnicowanie jakości wód. Znaleźć tu można rzeki "czyste" o wysokich na ogół parametrach jakości, gdzie występują (np. Skrwa Prawa poniżej ujścia Sierpienicy) przekroczenia norm tylko dla jednego wskaźnika i to zaledwie 1 lub 2 razy w roku oraz rzeki całkowicie zdegradowane, gdzie występują permanentne przekroczenia dopuszczalnych norm (np. Utrata poniżej ujścia Rokitnicy) w szerokim zakresie wskaźników (tabela 37).

    Należy podkreślić, iż w Polsce dotychczas nie ma obowiązującej jednolitej metodyki oceny jakości wód płynących, co w wielu przypadkach powoduje brak właściwej interpretacji uzyskanych wyników, ich wieloznaczność i nieporównywalność. Zasadniczą wadą wszystkich stosowanych systemów oceny jest duży wpływ jednego wskaźnika na ogólną ocenę oraz skokowa zmiana klasyfikacji wywołana niewielką zmianą wartości stężenia na granicy ustalonych klas czystości.

    Zgodnie z "Programem Państwowego Monitoringu Środowiska na lata 1998 - 2002" ma zostać wprowadzona zmiana stosowanej metody oceny jakości wód pod kątem wymagań Unii Europejskiej.

    Tabela 37. Analiza wody rzeki Utraty (poniżej ujścia Rokitnicy) i Skrwy Prawej (poniżej ujścia Sierpienicy)
    Stanowisko pomiarowo- kontrolne Jednostka Rzeka Skrwa Prawa (1999 rok) ppk: poniżej ujścia Sierpienicy Rzeka Utrata (2000 rok) ppk: poniżej ujścia Rokitnicy (Kopytów)
    Nazwa cechy wartości średnie roczne wartości maksymalne w roku wartości minimalne w roku wartości średnie roczne wartości maksymalne w roku wartości minimalne w roku
    Przewodnictwo właściwe uS/cm 498 591 372 1142 1497 917
    Tlen rozpuszczony mg O2/dm3 8,6 6,3 6,1 3,4 0,1 8,6
    BZT5 mg O2/dm3 4,7 8,7 3,8 18,2 33,0 7,2
    ChZT - Mn mg O2/dm3 11,3 21,0 7,3 19,0 24,4 13,4
    Chlorki mg Cl/dm3 17,0 18,0 15,0 114 128 101
    Siarczany mg SO4/dm3 59 72 38 126 130 120
    Substancje rozpuszczone ogólne mg /dm3 355 442 196 644 790 484
    Zawiesina ogólna mg /dm3 15 18 9 33 68 10
    Wapń * mg Ca/dm3 84,4 94,0 69,0 110,3 118,0 103,0
    Magnez* mg Mg/dm3 9,1 10,0 7,9 17,1 20,5 15,2
    Sód mg Na/dm3 10,6 16,5 7,5 110,3 138,0 85,3
    Potas mg K/dm3 4,2 6,7 2,9 22,1 24,8 19,7
    Azot amonowy mg N/dm3 0,51 0,94 0,23 13,94 24,60 3,23
    Azot azotynowy mg N/dm3 0,029 0,060 0,02 0,119 0,872 0,016
    Azot azotanowy mg N/dm3 2,68 8,61 0,56 1,19 5,29 0,10
    Azot Kjeldahla * mg N/dm3 1,25 1,87 0,4 17,36 28,4 4,59
    Azot ogólny mg N/dm3 3,96 10,02 0,97 18,65 28,6 9,26
    Fosforany mg PO4/dm3 0,50 0,83 0,26 5,68 9,88 1,81
    Fosfor ogólny mg P/dm3 0,24 0,36 0,11 2,28 3,99 0,76
    Miano coli typu kałowego ml /bakt. 0,03 0,004 0,2 0,0006 0,0009 0,0004
    Cynk mg Zn /dm3 0,022 0,026 0,02 0,036 0,038 0,033
    Kadm mg Cd/dm3 0,001 0,001 0,001 0,0002 0,0003 0,0001
    Miedź mg Cu/dm3 0,003 0,005 0,002 0,013 0,029 0,006
    Ołów mg Pb/dm3 0,01 0,01 0,01 0,004 0,007 0,003
    Detergenty anionowe mg /dm3 0,01 0,01 0,01 0,48 0,48 0,48
    ChZT Cr mg O2/dm3 35,0 59,9 24,0 63,6 83,0 50,2
    Ocena ogólna rzeki w punkcie non non
      *parametry nienormowane
    - I klasa
    - II klasa
    - III klasa
    - non


    3.2.2.  Jeziora

    Jeziora w systemie monitoringu badane są zgodnie z metodyką "Wytyczne monitoringu podstawowego jezior" opracowaną przez Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie, który pełni nadzór merytoryczny nad badaniami. Główne założenia metodyki to:
    - dwusezonowy cykl badań (cyrkulacja wiosenna i stagnacja letnia),
    - ocena podatności na degradację,
    - punktowy system oceny jakości jezior.
    Obowiązujące przy badaniu jezior wskaźniki i ich normatywy dla 3 klas czystości przedstawiono w tabeli 38 .


    Tabela 38. Wskaźniki i ich normatywy dla 3 klas czystości wód jeziornych (wg Wytycznych monitoringu podstawowego jezior)
    Wskaźnik Okres i miejsce poboru próbek Klasa czystości wód jeziornych
    I II III
    średnie nasycenie hypolimnionu tlenem (j..s.) % lato >40 >20 >5
    tlen rozpuszczony mg O2/dm3 lato - warstwa naddenna >4 >2 >1
    ChZT metodą dwuchromianową mg O2/dm3 lato - warstwa powierzchniowa <20 <30 <50
    BZT5 mg O2/dm3 lato - warstwa powierzchniowa <2 <4 <8
    BZT5 mg O2/dm3 (j.s.) lato - warstwa naddenna <2 <5 <10
    fosforany mg P/dm3 wiosna- w. powierzchniowa <0,02 <0,04 <0,08
    fosforany mg P/dm3 lato - warstwa naddenna <0,02 <0,04 <0,08
    fosfor całkowity mg P/dm3 (j. s.) lato - warstwa naddenna <0,06 <0,15 <0, 60
    fosfor całkowity mg P/dm3 wiosna+lato (w. średnia) warstwa powierzchniowa <0,05 <0,1 <0,2
    azot mineralny mg N/dm3 wiosna - w. powierzchniowa <0,2 <0,4 <0,8
    azot amonowy mg N/dm3 (j. s.) lato - warstwa naddenna <0,2 <1,0 <2,0
    azot całkowity mg N /dm3 wiosna i lato (wartość średnia) warstwa powierzchniowa <1,0 < 1,5 <2,0
    przewodność elektrolityczna właściwa uS/cm wiosna - w. powierzchniowa <250 <300 <350
    chlorofil "a" mg/m3 wiosna i lato (wartość średnia) w. powierzchniowa < 8 <15 <25
    sucha masa sestonu mg/dm3 j.w. < 4 < 8 <12
    widzialność krążka Secchiego m wiosna i lato (wartość średnia) >4 >2 >1
    miano coli typu ka>owego wiosna i lato pod powierzchnią i nad dnem (najgorszy wynik) >1 >0,1 >0,01
    terenowe obserwacje biologiczne*        
    * występowanie śnięć ryb bądź masowej śmiertelności innych organizmów wodnych wyklucza jezioro poza klasę bez wzgędu na wielkości innych wskaźników
    j.s. dotyczy tylko jezior stratyfikowanych


    Określenie klasy czystości opiera się na sumarycznej ocenie wszystkich wskaźników wody. W celu dokonania tej oceny wykonuje się następujący tok postępowania:

  • odniesienie otrzymanych wartości poszczególnych wskaźników do odpowiednich klas,
  • przyjęcie następującej punktacji dla klas:
    I-1 punkt, II- 2 punkty, III-3 punkty, poza klasą-4 punkty,
  • obliczenie średniej arytmetycznej z otrzymanej punktacji,
  • odniesienie otrzymanego wyniku do poniżej podanych zakresów:
    I klasa < 1,5 pkt; II klasa < 2,5 pkt; III klasa < 3,25 pkt poza klasą > 3,25 pkt

    O ostatecznym wyniku klasyfikacji decyduje miano coli. Jeżeli wartość miana coli odpowiada gorszej klasie czystości wód niż to obliczono na podstawie wskaźników fizycznych, chemicznych i biologicznych, to o ostatecznym wyniku klasyfikacji decyduje miano coli. W przypadku odwrotnym (gdy wartość miana coli odpowiada korzystniejszej klasie czystości niż to wynika z pozostałych wskaźników) miano coli nie wpływa na wynik klasyfikacji.


    3.3.  Stan czystości rzek

    Do 2000 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie skontrolował 133 cieki o łącznej długości 3774,8 km.

    Klasyfikacja ogólna uwzględniająca cechy fizykochemiczne, bakteriologiczne i hydrobiologiczne obliczone na podstawie stężeń charakterystycznych wykazała, że wśród badanych rzek nie stwierdzono rzeki ani odcinka, który odpowiadałby normom I klasy czystości wód powierzchniowych. Warunki II klasy czystości spełniało tylko 149,7 km i prowadziły ją w górnych odcinkach rzeki: Rozoga, Radomka, Zwoleńka, Omulew i Orz. Ponad 60% rzek w dalszym ciągu ma charakter pozaklasowy. Jakość wody w rzekach woj. mazowieckiego wg stężeń charakterystycznych badanych do 2000 roku przedstawiono w tabeli 39 i na mapie 12.

    Tabela 39. Jakość wody w rzekach województwa mazowieckiego wg stężeń charakterystycznych

    Mapa 12. Klasyfikacja głównych rzek w województwie mazowieckim w 2000 roku

    Tabela 40. Klasyfikacja jakościowa rzek według rodzajów zanieczyszczeń w 2000 roku
    Rodzaj zanieczyszczenia Długość odcinków rzek [w km] zaliczonych do danej klasy
    I II III non
    Ocena wg wskaźników fizykochemicznych 0 453,7 1401,5 1919,6
    Ocena bakteriologiczna 0 290,3 1579,1 1905,4
    Ocena biologiczna* 281,4 1483,3 1058,6 716,5
    Klasyfikacja ogólna 0 149,7 1096,3 2528,8
      % udział w całkowitej długości rzek
    Ocena wg wskaźników fizyko-chemicznych 0 12,0 37,1 50,9
    Ocena bakteriologiczna 0 7,7 41,8 50,5
    Ocena biologiczna 8 41,9 31,9 18,2
    Klasyfikacja ogólna 0 4,0 29,1 66,9
    * sumaryczna długość rzek w ocenie biologicznej jest mniejsza, ponieważ w kilku rzekach badań hydrobiologicznych nie prowadzono

    Stan czystości rzek województwa mazowieckiego w 2000 był "lepszy" niż krajowy stan zanieczyszczenia rzek przedstawiony w opracowaniu " Stan czystości rzek, jezior i Bałtyku na podstawie wyników badań wykonanych w ramach państwowego monitoringu środowiska w latach 1998 - 1999" wydanym w ramach Biblioteki Monitoringu Środowiska w 2000 roku. Udział długości rzek w poszczególnych klasach czystości w Polsce i województwie mazowieckim przedstawiono na wykresie 27.

    Wykres 27. Procentowy udział rzek w poszczególnych klasach czystości

    O niskiej jakości wody rzek woj. mazowieckiego decyduje głównie skażenie bakteriologiczne, duży stopień ich zeutrofizowania spowodowany obecnością związków fosforu i azotu (głównie azotu azotynowego), rzadziej innych parametrów. Główne rzeki województwa zawierają również wysoką produkcję pierwotną, co odzwierciedlone zostało pozaklasowym chlorofilem.

    Najbardziej zanieczyszczone rzeki w województwie mazowieckim to: Utrata z Rokitnicą (na całych długościach), Korzeniówka (poniżej Szydłowca), Molnica (poniżej Słomczyna), Mleczna, Mienia (poniżej Bykowizny), Długa (na ujściowym odcinku) i Mała (poniżej Góry Kalwarii). Rzeki te nie odpowiadają normom ze względu na przekroczenie normatywów III klasy czystości przez kilka parametrów, a niektóre wartości maksymalne przekroczyły kilkakrotnie normy ustalone dla III klasy czystości.

    Rzeki "najczyściejsze" na terenie województwa zakwalifikowane do II klasy czystości to górne odcinki rzek: Radomki, Szkwy, Iłżanki, Rozogi, Omulwi i Róż.

    Większość rzek województwa prowadziła w analizowanym roku wody pozaklasowe, o czym zadecydowały pojedyncze wskaźniki. Wartości stężeń szeregu parametrów mieściły się w granicach normatywów dla I i II klasy czystości. Są to rzeki w zlewniach których występują tylko drobne punktowe źródła zanieczyszczeń, w związku z czym o ich czystości decydują głównie zanieczyszczenia obszarowe. W rzekach tych poszczególne zanieczyszczenia ulegają dużym zmianom sezonowym. Wynika to przede wszystkim z nierównomiernego odpływu zanieczyszczeń pochodzenia obszarowego, kształtowanego przez aktualne warunki atmosferyczne. Przykładem są cieki płynące w Puszczy Kampinoskiej. Intensywny spływ powierzchniowy w czerwcu 1999 roku (po długotrwałych opadach), w wyniku którego zostały wymyte substancje organiczne z bagien w postaci związków humusowych, doprowadził do ponadnormatywnego wzrostu utlenialności i brunatnej barwy wody. Zużycie tlenu na utlenianie produktów nadmiaru rozkładu materii organicznej doprowadziło do całkowitego zaniku tlenu i śnięcia ryb.


    3.3.1.  Stan czystości Wisły

    Wisła przepływa przez woj. mazowieckie na odcinku o długości ponad 320 km, z czego ok. 25 km przypada na Zbiornik Włocławski. Jest to rzeka tranzytowa, przecinająca województwo na dwie części. Dla obszaru województwa stanowi ona główne źródło poboru wody i jednocześnie główny odbiornik ścieków.

    Na teren województwa mazowieckiego Wisła wprowadza zanieczyszczenia z południowej Polski, a w granicach województwa rzeka przyjmuje ścieki z 14 zakładów. Najgroźniejsze dla jej wód są nieoczyszczone ścieki odprowadzane w ilości ponad 200 000 m3/dobę trzema kolektorami z lewobrzeżnej Warszawy. Ścieki z pozostałych zakładów są oczyszczane biologicznie. Największą ilość oczyszczonych ścieków odprowadza oczyszczalnia "Czajka" z prawobrzeżnej części Warszawy. Znaczną część odprowadzanych ścieków stanowią wody pochłodnicze z elektrowni w Kozienicach i elektrociepłowni warszawskich. Punktowe źródła zanieczyszczeń rzeki przedstawiono na mapie 13.

    Mapa 13. Główne źródła zanieczyszczeń w przyrzeczu Wisły

    Z licznych dopływów Wisły najbardziej zanieczyszczona jest rzeka Bzura uchodząca do niej w okolicach Wyszogrodu. Ze względu na dużą ilość zanieczyszczeń w wodach Bzury, jej wpływ na jakość wody w Wiśle był i jest znaczący. Dopływy Wisły takie, jak Pilica i Narew prowadzące duże ilości wody miały zawsze wody "czyściejsze" od rzeki głównej. W związku z tym nie oddziaływują na nią negatywnie.

    Pozostałe dopływy Wisły ze względu na niewielkie natężenie przepływu nie mają znaczącego wpływu na jakość rzeki głównej.

    Wisła w granicach województwa mazowieckiego jest monitorowana w 7 przekrojach pomiarowo - kontrolnych w sposób systematyczny, przy czym trzy punkty są zlokalizowane powyżej (Magnuszew, Góra Kalwaria, Kępa Zawadowska), a 4 poniżej Warszawy (Dziekanów Polski, Kazuń, Wyszogód, Płock). Wyniki tych badań w formie stężeń charakterystycznych przedstawiono w tabeli 41.

    Tabela 41. Stan czystości Wisły w punktach pomiarowo - kontrolnych - rok 2000

    Z danych zaprezentowanych w tabeli wynika, że Wisła na całej długości prowadziła wody o charakterze pozaklasowym. Woda w rzece od Magnuszewa do Płocka ma zbliżoną jakość, co przedstawiono na przykładzie stężeń średniorocznych BZT5 na wykresie 28.


    Wykres 28. Zmienność stężeń średniorocznych BZT5 [mgO2/dm3] wzdłuż biegu Wisły w 2000 roku

    Jakość wody w 2000 roku odbiegała od stwierdzonej w ciągu ostatnich trzech lat. W okresie tym na znacznych odcinkach, ze względu na parametry fizykochemiczne, Wisła osiągała III klasę czystości. Wpływ ścieków z Warszawy powodował pogorszenie jakości wody. Również pod względem sanitarnym wody Wisły powyżej Warszawy mieściły się w III klasie czystości, a poniżej były pozaklasowe.

    Aktualnie w Wiśle na całej długości utrzymuje się pozaklasowe zanieczyszczenie bakteriologiczne wyrażone mianem coli. Najczęstsze przekroczenia występują po przyjęciu ścieków z Warszawy, gdzie 100% wyników utrzymuje się na poziomie pozaklasowym (wykres 29).

    Wykres 29. Procent wyników miana coli w Wiśle w klasach czystości w 2000 roku (w badanych punktach pomiarowo - kontrolnych)

    Wysokie zanieczyszczenie bakteriologiczne rzutuje na stan wody aż do Płocka. Ścieki z Warszawy wpływają natomiast tylko nieznacznie na wzrost stężeń niektórych parametrów fizykochemicznych. Ich nieznaczny wzrost notuje się we wskaźnikach biogennych, a w przypadku azotu azotynowego stwierdzono okresowo stężenia pozaklasowe. Inne parametry fizykochemiczne (poza BZT5 i zawiesiną) utrzymują się przeważnie na poziomie I - II klasy czystości.

    Pomimo pozaklasowego charakteru stan jakości Wisły od 1990 ulega systematycznej poprawie, co zostaje odzwierciedlone w niższych stężeniach prawie wszystkich parametrów. W wodzie wiślanej maleje udział związków organicznych i nieorganicznych: chlorków, siarczanów i substancji rozpuszczonych. Na przykładzie stężeń chlorków w wodzie wiślanej tendencje malejące przedstawiono na wykresie 30.

    Wykres 30. Stężenia charakterystyczne chlorków [mg Cl/dm3] w Wiśle w latach 1990, 1995, 2000

    W tabeli 42 zaprezentowano parametry pozaklasowe, które zadecydowały o jakości wody w poszczególnych analizowanych latach we wszystkich przekrojach pomiarowo - kontrolnych.

    Tabela 42. Monitoring wód rzeki Wisły w latach 1990, 1995 i 2000.
    Punkty pomiarowo-kontrolne na rzece Km biegu rzeki Gmina Powiat Klasa czystości Ocena ogólna Wskaźniki decydujące o non (metoda stężeń charakterystycznych)
    1990 1995 2000 1990 1995 2000
    Magnuszew 437,0 Magnuszew Kozienice non non non BZT5, zawiesina og., m. coli przewodnictwo, sód, NO2, m. coli BZT5, m. coli, chlorofil
    Góra Kalwaria 476,2 Góra Kalwaria Piaseczno non non non zawiesina og., m. coli, chlorofil zawiesina og., m. coli, chlorofil zawiesina og., m. coli, chlorofil
    Kępa Zawadowska 496,0 Warszawa Wilanów Warszawa non non non PO4, P, chlorofil, m.coli P, chlorofil, m.coli zawiesina og., BZT5, chlorofil, m. coli
    Dziekanów Polski 538,0 Łomianki Warszawa Zach. non non non BZT5, PO4, P, NO2, Pb, chlorofil, m.coli PO4, P, NO2, chlorofil, m.coli NO2, chlorofil, m. coli
    Kazuń 549,1 Czosnów Nowy Dwór Maz. non non non PO4, P, NO2, chlorofil, m.coli PO4, P, NO2, chlorofil, m.coli NO2, zawiesina, chlorofil, m. coli
    Wyszogród 587,0 Wyszogród Płock non non non BZT5, PO4, P, NO2, Pb, chlorofil, m.coli chlorofil, m. coli m. coli, zawiesina og., chlorofil
    Płock 632,4 Płock Płock non non non BZT5, PO4, P, NO2, Pb, chlorofil, m. coli, b/a/p chlorofil, m. coli chlorofil, m. coli
    Wyjaśnienie skrótów
    NO2 - azot azotanowy
    PO4 - fosforany
    P - fosfor ogólny
    Pb - ołów, b/a/p - benzo/a/piren
    BZT5 - pięciodobowe biochemiczne zapotrzebowania na tlen,
    m. coli - miano coli

    Pozytywnym zjawiskiem jest występowanie w 2000 roku na poziomie I klasy czystości metali ciężkich, detergentów i benzo/a/pirenu. Na początku lat 90. związki te pojawiały się w Wiśle nawet na poziomie pozaklasowym.

    W Wiśle na całym "mazowieckim odcinku" stwierdza się natomiast od 1990 roku zakwity okrzemkowo - zielenicowe trwające od wiosny do jesieni, potwierdzeniem czego jest bardzo wysoki chlorofil, znacznie przekraczający próg dopuszczalny ustalony dla III klasy czystości. W związku z tym, że parametry eutrofogenne w wodzie w wysokich ilościach występują sporadycznie, ich źródłem są prawdopodobnie osady denne.


    3.3.2.  Charakterystyka głównych dopływów Wisły

    Poniżej przedstawiono jakość wody w głównych dopływach Wisły. W kolejności hydrologicznej będą to następujące rzeki: Radomka, Pilica, Świder, Narew z Bugiem i Wkrą , Bzura i Skrwa Prawa. W związku z tym, że o klasyfikacji rzek decydują głównie związki biogenne, do każdej omawianej rzeki dołączono wykresy przedstawiające stężenia fosforanów w badanych przekrojach pomiarowo - kontrolnych w roku 1990, 1995 i 2000. Fosforany były badane we wszystkich analizowanych latach i we wszystkich rzekach. W roku 1990 rzeki zanieczyszczane nie oczyszczonymi ściekami komunalnymi wykazywały wysokie BZT5. W związku z tym we wszystkich rzekach pokazano zmiany na przestrzeni lat i tego parametru. Pozwoli to na bardziej szczegółowe porównanie jakości badanych wód. Dla wszystkich rzek przedstawiono również wykaz parametrów w badanych przekrojach pomiarowo - kontrolnych, które w latach 1990, 1995 i 2000 roku zadecydowały o pozaklasowym charakterze badanych rzek.

    RZEKA RADOMKA

    Radomka - rzeka II rzędu, o długości 107 km i powierzchni dorzecza 2109 km2, jest lewobrzeżnym dopływem Wisły, uchodzącym w km 431,9 jej biegu. W 2001 roku na Radomce oddano do eksploatacji zbiornik retencyjny - Domaniów.

    Największymi lewobrzeżnymi dopływami rzeki są, począwszy od źródeł: Wiązownica, Tymianka i Głowaczówka. Prawobrzeżne dopływy rzeki to: Szabasówka, Bystrzyca, Bosak, Mleczna i Leniwa.

    Bezpośrednio do Radomki odprowadzane są tylko ścieki komunalne z miasta Przysucha. Głównym źródłem jej zanieczyszczenia są ścieki z Radomia, doprowadzane do rzeki przez krótki dopływ - rzekę Mleczną (mapa 14). Do 1993 roku ścieki odprowadzane do Mlecznej były niedostatecznie oczyszczone.

    Mapa 14. Główne źródła zanieczyszczeń w zlewni Radomki

    Radomka na odcinku od źródeł do ujścia rzeki Mlecznej jest względnie czysta - jej wody rzadko wykraczają poza III-stopniową skalę klasyfikacji wód powierzchniowych. Wzrost zanieczyszczeń obserwowany jest od przyjęcia wód Mlecznej i utrzymuje się, mimo naturalnej zdolności do samooczyszczania rzeki do jej ujścia do Wisły. Radykalne zmniejszenie zanieczyszczenia wód rzeki Radomki substancjami biogennymi i organicznymi poniżej ujścia Mlecznej nastąpiło w roku 1994 i w następnych. Jest to efektem uruchomienia biologicznej części oczyszczalni ścieków dla miasta Radomia, co daje się wyraźnie zauważyć analizując wyniki badań zawartości w wodzie poszczególnych zanieczyszczeń oraz stopnia natlenienia rzeki (tabela 43).


    Tabela 43. Monitoring wód rzeki Radomki w latach 1990, 1995 i 2000
    Punkty pomiarowo-kontrolne na rzece Km biegu rzeki Gmina Powiat Klasa czystości Ocena ogólna Wskaźniki decydujące o non (metoda stężeń charakterystycznych)
    1990 1995 2000 1990 1995 2000
    Wymysłów 91,6 Przysucha Przysucha III non II - Cu -
    Zbożenna 83,0 Przysucha Przysucha nb non non nb NO2, Cu NO2
    Wieniawa 75,2 Wieniawa Przysucha non non III BZT5, m. coli chlorofil, m. coli -
    Słowików 59,3 Przytyk Przysucha non non II m. coli Cu -
    Przytyk 57.6 Przytyk Radom - ziemski III non II - NO2, m. coli -
    Lisów 35,3 Jedlińsk Radom-ziemski III non III - NO2, m. coli -
    Bartodzieje 32,8 Jastrzębia Radom-ziemski non non non szeroki zakres NO2, P, Fe, m. coli NO2, P, m. coli
    Ryczywół 2,8 Kozienice Kozienice non non non szeroki zakres NO2, P, Fe, m coli NO2, P, chlorofil, m. coli
    Wyjaśnienie skrótów
    NO2 - azot azotanowy,
    PO4 - fosforany,
    P - fosfor ogólny,
    Cu - miedź,
    BZT5 - pięciodobowe biochemiczne zapotrzebowania na tlen,
    Fe - żelazo
    m. coli - miano coli
    nb - nie badano


    Wpływ Mlecznej na stan czystości Radomki na przykładzie fosforanów w 2000 roku przedstawiono na wykresie 31. Zmiany zanieczyszczenia rzeki w latach 1990, 1995 i 2000 roku na przykładzie BZT5 i fosforanów zilustrowano wykresami 32 i 33.


    Wykres 31. Zmienność stężeń charakterystycznych fosforanów [mg PO4/dm3] wzdłuż biegu Radomki w 2000 roku
    Wykres 32. Stężenia charakterystyczne fosforanów [mg PO4/dm3] w Radomce w latach 1990, 1995 i 2000
    Wykres 33. Stężenia charakterystyczne BZT5 [mg O2/dm3] w Radomce w latach 1990,1995 i 2000

    RZEKA PILICA

    Pilica - rzeka II rzędu, o długości 319 km i powierzchni dorzecza 9273 km2 jest najdłuższym lewym dopływem Wisły, uchodzącym w kilometrze 457 jej biegu. Największymi źródłami zanieczyszczeń rzeki oprócz zanieczyszczeń wprowadzanych z terenu woj. łódzkiego są ośrodki miejskie: Nowe Miasto, Białobrzegi i Warka oraz najważniejsze jej dopływy w woj. mazowieckim: Mogielanka i Drzewiczka (mapa 15). Wszystkie ścieki odprowadzane są do Pilicy po oczyszczeniu biologicznym, a największą ich ilość ewakuuje miasto Warka.

    Mapa 15. Główne źródła zanieczyszczeń w zlewni Pilicy

    Rzeka Pilica jest monitorowana w 4 punktach pomiarowo - kontrolnych w sposób systematyczny w ramach monitoringu podstawowego. Wyniki badań wskazują, że Pilica jest rzeką stosunkowo czystą - wskaźniki fizykochemiczne bardzo rzadko przekraczają normy odpowiadające I i II klasie czystości a stan sanitarny kwalifikuje rzekę na pograniczu III i wód pozaklasowych. Stan czystości rzeki od lat utrzymuje się na całej długości na zbliżonym poziomie, co zilustrowano wykresami 34 - 35 i przedstawiono w tabeli 44. Odnotowuje się natomiast wysoką produkcję pierwotną, potwierdzeniem czego jest chlorofil.


    Tabela 44. Monitoring wód rzeki Pilicy w latach 1990, 1995 i 2000
    Punkty pomiarowo-kontrolne na rzece Km biegu rzeki Gmina Powiat Klasa czystości Ocena ogólna Wskaźniki decydujące o non (metoda stężeń charakterystycznych)
    1990 1995 2000 1990 1995 2000
    pow. ujścia Drzewiczki 78,8 Nowe Miasto Grójec non non III m. coli chlorofil, m. coli -
    pow. Białobrzegów 45,3 Białobrzegi Białobrzegi III non III - chlorofil -
    pow. Warki 19,5 Warka Grójec III non III - chlorofil, m. coli -
    ujście do Wisły 1,6 Warka Grójec III non III - chlorofil, m. coli -
    Wyjaśnienie skrótów
    m. coli - miano coli


    Wykres 34. Stężenia charakterystyczne fosforanów [mg PO4/dm3] w Pilicy w latach 1990,1995 i 2000
    Wykres 35. Stężenia charakterystyczne BZT5 [mg O2/dm3] w Pilicy w latach 1990,1995 i 2000

    W 2000 roku Pilica na całej długości prowadziła wody odpowiadające III klasie czystości, przy czym zadecydowało o tym zanieczyszczenie bakteriologiczne. Wskaźniki fizykochemiczne były najwyżej na poziomie II klasy czystości. Zmienność stężeń fosforanów wzdłuż biegu rzeki przedstawiono na wykresie 36.


    Wykres 36. Zmienność stężeń charakterystycznych fosforanów[mg PO4/dm3] wzdłuż biegu Pilicy w 2000 roku

    ŚWIDER

    Świder jest prawobrzeżnym dopływem Wisły, do której uchodzi na 492 km. Całkowita długość rzeki wynosi 89,1 km, zaś powierzchnia zlewni - 1150,0 km2. Na długości około 15,2 km rzeka przepływa poza granicą woj. mazowieckiego. Wody rzeki wykorzystywane są dla potrzeb hodowli ryb oraz do celów rekreacyjnych. Ważniejsze dopływy Świdra to: Rydnia, Sienniczanka, Struga i Mienia.

    Główne źródła zanieczyszczeń wód zlewni Świdra to miasta: Stoczek Łukowski (położony poza granicą województwa), Mińsk Mazowiecki (leżący nad rzeką Srebrną będącą dopływem Mieni) oraz Trąbki. W dolnym biegu rzeki źródłem zanieczyszczeń są ścieki z Celestynowa (mapa 16).


    Tabela 45. Monitoring wód rzeki Świdra w latach 1990, 1995 i 2000.
    Punkty pomiarowo-kontrolne na rzece Km biegu rzeki Gmina Powiat Klasa czystości Ocena ogólna Wskaźniki decydujące o non (metoda stężeń charakterystycznych)
    1990 1995 2000 1990 1995 2000
    Seroczyn 71,0 Wodynie Siedlce non non non NO2, PO4, m. coli P, m.coli P, PO4 m. coli
    Starogród 47,6 Siennica Mińsk Maz. non non non NO2, PO4, m. coli NO2, PO4, m. coli P, m.coli
    Kołbiel 33,7 Kołbiel Otwock non non non NO2, m. coli m. coli P, m. coli
    Wólka Mlądzka 14,8 Otwock Otwock III II non - - P, m. coli
    Dębinka 1,8 Józefów Otwock III non non - Pb P, m. coli
    Wyjaśnienie skrótów
    NO2 - azot azotynowy,
    PO4 - fosforany,
    P - fosfor ogólny,
    Pb - ołów,
    m. coli - miano coli


    Mapa 16. Główne źródła zanieczyszczeń w zlewni Świdra

    Uzyskane wyniki badań w 2000 roku świadczą, że rzeka na całej długości prowadziła wody pozaklasowe. W grupie wskaźników fizykochemicznych zadecydował o tym związki fosforowe. a inne parametry utrzymywały się przeważnie w granicach I i II klasy czystości. Rzeka jest natomiast na całej długości zanieczyszczona bakteriologicznie o czym świadczy pozaklasowe miano coli. Pomimo pozaklasowego charakteru rzeki jej stan ulega stopniowej poprawie co przedstawiono wykresach 37 - 38.


    Wykres 37. Stężenia charakterystyczne fosforanów [mg PO4/dm3] w Świdrze w latach 1990, 1995 i 2000
    Wykres 38. Stężenia charakterystyczne BZT5 [mg O2/dm3] w Świdrze w latach 1990, 1995 i 2000

    RZEKA NAREW

    Narew - rzeka II rzędu jest prawobrzeżnym dopływem Wisły o powierzchni dorzecza 75 175,2 km2. Długość całkowita rzeki wynosi 484 km. Na terenie województwa mazowieckiego płynie na długości 160,1 km i odwadnia obszar o powierzchni ok. 18 238,5 km2, co stanowi ok. 50 % powierzchni województwa mazowieckiego, obejmując północną i północno - wschodnią jego część. Narew począwszy od Pułtuska znajduje się w zasięgu cofki Jeziora Zegrzyńskiego.

    Bezpośrednimi źródłami zanieczyszczeń Narwi na terenie województwa mazowieckiego są miasta: Ostrołęka ("INTERCELL" SA. i ścieki komunalne) i Pułtusk (ścieki komunalne). Na przyujściowym odcinku Narwi, poniżej Jeziora Zegrzyńskiego najbardziej istotnymi źródłami zanieczyszczenia wód są zrzuty ścieków komunalnych z 2 oczyszczalni mechaniczno - biologicznych: "Dębe" w Orzechowie i "MEWA" w Brodach Nowych.

    Największymi prawobrzeżnymi dopływami Narwi są Omulew i Wkra, a lewobrzeżnym Bug.

    Punktowe źródła zanieczyszczeń w całej zlewni przedstawiono na mapie 17.

    Mapa 17. Główne źródła zanieczyszczeń w zlewni Narwi

    Stan czystości rzeki w trzech uwzględnionych w tym raporcie latach kształtował się następująco (tabela 46).


    Tabela 46. Stan czystości Narwi w latach 1990, 1995 i 2000 [km]
    Rok Odcinek porównywalny Klasyfikacja
    fizykochemiczna bakteriologiczna
    II III non II III non
    1990 128,3 0 44,2 84,1 0 33,3 95,0
    1995 1,6 45,1 81,6 1,6 64,2 62,5
    2000 36,3 92,0 0 0 97,8 30,5


    Porównując odcinki rzek w poszczególnych klasach czystości w ciągu 10 ostatnich lat można stwierdzić stopniową i systematyczną poprawę stanu czystości tej rzeki zarówno we wskaźnikach fizykochemicznych jak i w stanie sanitarnym. Zmiany fosforanów i BZT5 w latach 1990, 1995 i 2000 roku przedstawiono na wykresach 39 - 40. O deklasyfikacji rzeki w latach 90. decydowało przeważnie miano coli i pojedyncze parametry fizyko-chemiczne.


    Wykres 39. Stężenia charakterystyczne fosforanów [mg PO4/dm3] w Narwi w latach 1990, 1995 i 2000
    Wykres 40. Stężenia charakterystyczne BZT5 [mg O2/dm3] w Narwi w latach 1990, 1995 i 2000

    W 2000 roku parametry fizykochemiczne nie wykraczają poza granicę ustaloną dla III klasy czystości, a sanitarne tylko na krótkim ujściowym odcinku. W rzece obserwuje się natomiast wysoką produkcję pierwotną odzwierciedleniem czego jest chlorofil. Ocena hydrobiologiczna właśnie zadecydowała, że w analizowanym roku rzekę tylko na odcinku 15 kilometrowym zakwalifikowano do III klasy czystości, a na pozostałej długości do pozaklasowych.

    Poprawa jakości rzeki jest niewątpliwym efektem podejmowanych działań: przede wszystkim oddaniem do eksploatacji oczyszczalni w Białymstoku (woj. podlaskie) i Pułtusku, jak też radykalnej poprawy sprawności na rozbudowanej i zmodernizowanej miejskiej oczyszczalni ścieków w Ostrołęce oraz znacznej poprawy stanu gospodarki ściekowej w "INTERCELL" SA.


    Tabela 47. Monitoring wód rzeki Narwi w latach 1990, 1995 i 2000
    Punkty pomiarowo-kontrolne na rzece Km biegu rzeki Gmina Powiat Klasa czystości Ocena ogólna Wskaźniki decydujące o non (metoda stężeń charakterystycznych)
    1990 1995 2000 1990 1995 2000
    Laskowiec 158,1 Rzekuń Ostrołęka non nb III NO2 nb -
    Ostrołęka 147,4 Ostrołęka Ostrołęka III non non - m. coli chlorofil
    Dzbenin 144,0 Rzekuń Ostrołęka non non non ChZTCr,, m.coli m coli chlorofil
    Różan 116,8 Różan Maków Maz. non non non m. coli NO2 m. coli, chlorofil
    Gnojno 78,0 Pułtusk Pułtusk III non non - m. coli, chlorofil chlorofil
    Łubienica 58,0 Pokrzywnica Pułtusk non non non P, m.coli BZT5, P, chlorofil, m. coli chlorofil
    Dębe 20,0 Serock Legionowo non non III PO4, BZT5, m. coli Zn, Cu, chlorofil
    Nowy Dwór Maz. 3,0 Nowy Dwór Maz. Nowy Dwór Maz. III non non - Zn, Cu, Pb, chlorofil, m.coli chlorofil, m. coli
    Wyjaśnienie skrótów
    NO2 - azot azotynowy,
    PO4 - fosforany,
    P - fosfor ogólny,
    Pb - ołów,
    Zn - cynk,
    Cu - miedź,
    BZT5 - pięciodobowe biochemiczne zapotrzebowanie na tlen,
    ChZTCr - chemiczne zapotrzebowanie tlenu w metodę dwuchromianową,
    m. coli - miano coli
    nb - nie badano


    RZEKA WKRA

    Wkra - rzeka III rzędu, jest prawobrzeżnym dopływem Narwi. Bierze początek w woj. warmińsko-mazurskim w obszarze zmeliorowanych bagien, na wschód od jeziora Kownatki. Uchodzi do Narwi w pobliżu m. Pomiechówek. Całkowita długość Wkry wynosi 249,1 km, a powierzchnia zlewni 5 322 km2. W granicach woj. mazowieckiego Wkra płynie na odcinku 163,3 km. Największymi dopływami Wkry na tym terenie są: Mławka, Łydynia, Raciążnica, Płonka, Sona i Nasielna.

    Bezpośrednimi źródłami punktowego zanieczyszczenia rzeki są tylko Urząd Gminy w Lubowidzu i ZGKiM w Glinojecku (mapa 18).

    Mapa 18. Główne źródła zanieczyszczeń w zlewni Wkry

    Poza punktowym dopływem ścieków Wkra narażona jest w znacznym stopniu na obszarowy spływ zanieczyszczeń z terenów użytkowanych rolniczo. Obszarową antropopresję nasilają: przewaga gleb piaszczystych, jeden z najwyższych w kraju udział użytków rolnych i niewielki udział lasów w zagospodarowaniu powierzchni zlewni.

    Uzyskane wyniki badań w 2000 roku świadczą o tym, że jest to rzeka stosunkowo "czysta". Rzekę na ponad 140 - kilometrowym odcinku zaliczono do III klasy czystości, a tylko 20 km do wód pozaklasowych ze względu na nieznacznie przekroczone związki fosforu. O klasie czystości zadecydował właśnie ten parametr, a pozostałe stężenia były przeważnie na poziomie I i II klasy. Podobny był wynik oceny sanitarnej. Chlorofil w rzece kształtuje się na poziomie II - III klasy czystości.

    W 1990 roku notowane stężenia fosforanów na całej długości znacznie przekraczały granicę III klasy czystości (wykres 41).

    Wykres 41. Zmienność stężeń charakterystycznych fosforanów [mg PO4/dm3] wzdłuż biegu Wkry w 2000 roku

    Stężenia BZT5 kształtowały się w granicach III klasy czystości (wykres 42).

    Wykres 42. Stężenia charakterystyczne fosforanów [mg PO4/dm3] w Wkrze w latach 1990, 1995 i 2000

    Zmienność stężeń fosforanów wzdłuż biegu rzeki przedstawiono na wykresie 43.

    Wykres 43. Stężenia charakterystyczne BZT5 [mg O2/dm3] w Wkrze w latach 1990, 1995 i 2000

    Porównując aktualny stan czystości rzeki do 1990 roku można stwierdzić bardzo wyraźną poprawę jakości wody.

    Szczególnie widoczne to jest w związkach fosforowych. Od 1990 roku stan czystości rzeki powoli, ale systematycznie się poprawia. Malejący udział fosforanów zwłaszcza w górnym odcinku rzeki świadczy , że główny wpływ na stan czystości rzeki ma obszarowy spływ zanieczyszczeń z terenów użytkowanych rolniczo. Niższe obecnie stężenia związków biogennych mogą być wynikiem bardziej racjonalnie prowadzonej gospodarki w rolnictwie w zlewni rzeki Wkry. "Najbrudniejszą wodę" od 1990 roku we Wkrze stwierdza się po ujściu Raciążnicy (ścieki przemysłowe i komunalne z Raciąża) i Łydyni (ścieki z Ciechanowa). Obrazuje to punkt pomiarowo - kontrolny zlokalizowany w Sochocinie.


    Tabela 48. Monitoring wód rzeki Wkry w latach 1990, 1995 i 2000
    Punkty pomiarowo-kontrolne na rzece Km biegu rzeki Gmina Powiat Klasa czystości Ocena ogólna Wskaźniki decydujące o non (metoda stężeń charakterystycznych)
    1990 1995 2000 1990 1995 2000
    Brudnice 148,4 Żuromin Żuromin non non III P, PO4, m. coli P, PO4, m. coli -
    Bieżuń 131,7 Bieżuń Żuromin non non III P, PO4, m. coli P, PO4 -
    Drzazga 114,3 Radzanów Mława non non III P, PO4, m. coli P -
    Trzciniec 102,8 Radzanów Mława non non non O2, P. PO4 P P
    Unierzyż 84,8 Strzegowo- Osada Mława non non III P, PO4 P -
    Glinojeck (Kowalewko) 77,2 Glinojeck Ciechanów non non III P, PO4 P -
    Kępa (Gutarzewo 51,0 Sochocin Płońsk non non III PO4 P -
    Sochocin 44,8 Sochocin Płońsk non non non BZT5, P, PO4,m. coli NO2, P, PO4, m. coli PO4, P
    Kołoząb 38,3 Sochocin Płońsk non non non P, PO4, m. coli NO2, P PO4, P
    Borkowo 18,4 Nasielsk Nowy Dwór Maz. non non III P, PO4, m. coli NO2, P -
    Goławice 11,4 Pomie- chówek Nowy Dwór Maz. non non III P, PO4, m. coli NO2, P -
    Pomiechówek 3,4 Pomie- chówek Nowy Dwór Maz. non non III BZT5, P, PO4, m. coli BZT5, P, PO4, m. coli -
    Wyjaśnienie skrótów
    NO2 - azot azotynowy,
    PO4 - fosforany,
    P - fosfor ogólny,
    BZT5 - pięciodobowe biochemiczne zapotrzebowanie na tlen,
    m. coli - miano coli


    RZEKA BUG

    Bug - rzeka III rzędu o całkowitej długości 772 km, jest lewobrzeżnym dopływem Narwi do której uchodzi w 37,8 km jej biegu. Całkowita powierzchnia zlewni wynosi 39 420,2 km2. W granicach woj. mazowieckiego rzeka płynie na odcinku 193,4 km.

    Głównymi źródłami zanieczyszczeń tej rzeki są miasta: Strzyżów, Włodawa, Drohiczyn oraz Wyszków. Rzekami, które doprowadzają do Bugu znaczne ładunki zanieczyszczeń są: Huczwa ze ściekami z cukrowni, Uherka ze ściekami z Chełmna, Toczna oraz Cetynia ze ściekami z Sokołowa Podlaskiego (mapa 19). Ponadto na długim odcinku Bug jest rzeką graniczną i stanowi odbiornik licznych ścieków z Ukrainy. Bezpośrednio do Bugu bądź do jego dopływów spływają ścieki z dużego okręgu przemysłowego z wieloma kopalniami i zakładami przemysłowymi, co powoduje, że wody Bugu dopływają do Polski już znacznie zanieczyszczone. Głównym dopływem rzeki w woj. mazowieckim jest rzeka Liwiec.

    Mapa 19. Główne źródła zanieczyszczeń w zlewni Bug

    Rzeka Bug na całym mazowieckim odcinku w 2000 roku prowadziła wody o charakterze pozaklasowym, przy czym "najbrudniejszą wodę" prowadziła w górnym odcinku, gdzie nie odpowiadała normom ze względu na zanieczyszczenia fizykochemiczne (zawiesina ogólna) i bakteriologiczne. W środkowym i dolnym odcinku stan czystości Bugu ulega poprawie. O deklasyfikacji Bugu prawie na całej długości (poza zawiesiną) decyduje wysoka produkcja pierwotna wyrażona chlorofilem.

    Pomimo pozaklasowego charakteru stan czystości rzeki się poprawia. W 1990 roku Bug na ponad 100 km odcinku prowadził wody obciążone materią organiczną odzwierciedloną wskaźnikiem BZT5, który kształtował się na poziomie 26 - 28 mg O2/dm3. Było to najwyższe (poza Bzurą) stężenie zaobserwowane w uwzględnionych w tym raporcie rzekach. Poniżej jakość wód w Bugu ulegała poprawie i stężenia BZT5 tylko nieznacznie przekraczały górny próg ustalony dla III klasy czystości. Związki fosforowe natomiast na całej długości, w analizowanym okresie, utrzymywały się na zbliżonym poziomie, nie przekraczając w zasadzie progu III klasy czystości (wykresy 44 - 45). Już w roku 1995 zaobserwowano poprawę jakości wody a wartości BZT5 osiągnęły III klasę czystości.


    Tabela 49. Monitoring wód rzeki Bugu w latach 1990, 1995 i 2000
    Punkty pomiarowo-kontrolne na rzece Km biegu rzeki Gmina Powiat Klasa czystości Ocena ogólna Wskaźniki decydujące o non (metoda stężeń charakterystycznych)
    1990 1995 2000 1990 1995 2000
    Kózki 191,4 Sarnaki Łosice nb non non nb zawiesina og., m. coli zawiesina og., m. coli, chlorofil
    Frankopol 163,2 Repki Sokołów Podl. non non non BZT5, zawiesina og., m. coli zawiesina og., m. coli zawiesina og., m. coli, chlorofil
    Nur 122,0 Ceranów Sokołów Podl. non non non BZT5, zawiesina og., m.coli zawiesina og., m,.coli zawiesina og.
    Małkinia 98,0 Małkinia Ostrów Maz. non non non T5, zawiesina og., NO2, PO4 zawiesina og., NO2, chlorofil zawiesina og., chlorofil
    Brok 82,9 Brok Ostrów Maz non nb non BZT5, zawiesina og., NO2 nb zawiesina og., chlorofil
    Popowo 11,7 Somianka Wyszków non nb non BZT5, zawiesina og., NO2, m. coli nb chlorofil
    Wyjaśnienie skrótów
    NO2 - azot azotynowy,
    PO4 - fosforany,
    P - fosfor ogólny,
    BZT5 - pięciodobowe biochemiczne zapotrzebowanie na tlen,
    m. coli - miano coli
    nb - nie badano


    Wykres 44. Stężenia charakterystyczne fosforanów [mg PO4/dm3] w Bugu w latach 1990, 1995 i 2000
    Wykres 45. Stężenia charakterystyczne BZT5 [mg O2/dm3] w Bugu w latach 1990, 1995 i 2000

    Pozaklasowy charakter od roku 1990 wykazuje w wodzie Bugu zawiesina ogólna. Taka sytuacja utrzymuje się do dnia dzisiejszego.


    RZEKA BZURA

    Rzeka Bzura o długości 166,2 km jest jednym z większych lewostronnych dopływów Wisły. Zlewnia rzeki zajmuje powierzchnię 7787,5 km2 i położona jest na obszarze dwóch województw: łódzkiego i mazowieckiego. Ujście Bzury do Wisły znajduje się w 586,9 km jej biegu, na terenie powiatu Sochaczew.

    W województwie mazowieckim znajduje się dolny ok. 42 km odcinek Bzury, który odwadnia obszar o powierzchni ok. 2000 km2. Dorzecze Bzury w woj. mazowieckim charakteryzuje asymetria prawostronna: po lewej stronie brak jest większych dopływów (powyżej 20 km), natomiast po prawej znajduje się ich pięć. Główne dopływy Bzury w woj. mazowieckim to: Sucha - Nida, Pisia Gągolina i Utrata.

    Bzura na teren województwa mazowieckiego wprowadza zanieczyszczenia z woj. łódzkiego. Głównymi źródłami zanieczyszczeń rzeki na odcinku mazowieckim jest miasto Sochaczew i rzeka Utrata (mapa 20).

    Mapa 20. Główne źródła zanieczyszczeń w zlewni Bzury
    Tabela 50. Monitoring wód rzeki Bzury w latach 1990, 1995 i 2000.
    Punkty pomiarowo-kontrolne na rzece Km biegu rzeki Gmina Powiat Klasa czystości Ocena ogólna Wskaźniki decydujące o non (metoda stężeń charakterystycznych)
    1990 1995 2000 1990 1995 2000
    pow. Sochaczewa 34,7 Sochaczew Sochaczew nb nb non nb nb BZT5, P, m. coli
    Plecewice 19,2 Sochaczew Sochaczew nb nb non nb nb NO2, PO4, P, m. coli
    Wyszogród 1,4 Młodzieszyn Sochaczew non non non szeroki zakres szeroki zakres NO2, PO4, P, m. coli
    Wyjaśnienie skrótów
    NO2 - azot azotynowy,
    PO4 - fosforany,
    P - fosfor ogólny,
    BZT5 - pięciodobowe biochemiczne zapotrzebowanie na tlen,
    m. coli - miano coli
    nb - nie badano


    Bzura w 2000 roku prowadziła na całym mazowieckim odcinku wody o charakterze pozaklasowym. Wpływ na taką klasyfikację miały związki biogenne (P, PO4 i NO2) oraz miano coli będące składnikiem zanieczyszczenia sanitarnego. Zanieczyszczenie rzeki wzrasta po przyjęciu ścieków z Sochaczewa i utrzymuje się aż do ujścia jej do Wisły. Pomimo pozaklasowego charakteru rzeki, jej stan w ostatnim dziesięcioleciu uległ zdecydowanej poprawie. Przyczyniło się do tego głównie uporządkowanie gospodarki ściekowej w woj. łódzkim.

    Zmienność stężeń fosforanów wzdłuż biegu rzeki w 2000 r. przedstawiono na wykresie 46.

    Wykres 46. Zmienność stężeń charakterystycznych fosforanów [mg PO4/dm3] wzdłuż biegu Bzury w 2000 roku

    W 1990 Bzura była jedną z najbardziej zanieczyszczonych rzek w Polsce. O takiej ocenia decydowała większość badanych parametrów, a osiągane stężenia kilkakrotnie przekraczały dopuszczalne dla III klasy czystości normy (wykresy 47 - 48).


    Wykres 47. Stężenia charakterystyczne fosforanów [mg PO4/dm3] w Wyszogrodzie w latach 1990, 1995 i 2000
    Wykres 48. Stężenia charakterystyczne BZT5 [mg O2/dm3] w Wyszogrodzie w latach 1990, 1995 i 2000

    W rzece wykrywano metale ciężkie w ilościach ponadnormatywnych. Ponadto - woda miała charakterystyczną barwę, a jedynymi żywymi istotami obecnymi w rzece były bakterie i grzyby potrafiące znosić długie okresy beztlenowe.

    Również w osadach dennych na początku lat 90. w przyujściowym odcinku Bzury stwierdzano bardzo wysokie stężenia metali ciężkich: kadmu, rtęci, ołowiu, cynku i chromu. Zanieczyszczenie osadów w 2000 roku jeszcze przekracza wartości tłowe, ale jest dużo niższe w porównaniu do lat poprzednich.


    RZEKA SKRWA PRAWA

    Skrwa Prawa - o długości 113,5 km jest prawostronnym dopływem Wisły uchodzącym na 645,4 km jej biegu. Całkowita powierzchnia zlewni Skrwy Prawej osiąga 1704 km2 i leży na terenie dwóch województw: kujawsko - pomorskiego i mazowieckiego. W obrębie woj. mazowieckiego znajduje się ok. 1600 km2 zlewni, która zajmuje prawie cały powiat sierpecki oraz znaczną część płockiego i żuromińskiego.

    W skład zlewni Skrwy Prawej wchodzą dwa jej lewostronne dopływy: Sierpienica i Wierzbica. Zlewnie tych rzek stanowią ponad 33% powierzchni zlewni Skrwy Prawej i w znacznym stopniu decydują o charakterze stosunków wodnych i zanieczyszczeniu wód Skrwy Prawej w jej dolnym i środkowym odcinku (mapa 21).

    Mapa 21. Główne źródła zanieczyszczeń w zlewni Skrwy Prawej

    Tabela 51. Monitoring wód rzeki Skrwy Prawej w latach 1990, 1995 i 2000 roku.
    Punkty pomiarowo-kontrolne na rzece Km biegu rzeki Gmina Powiat Klasa czystości Ocena ogólna Wskaźniki decydujące o non (metoda stężeń charakterystycznych)
    1990 1995 2000 1990 1995 2000
    Jasiony 104,9 Lubowidz Żuromin non non III BZT5, PO4, m. coli BZT5, PO4, m. coli -
    pow. ujścia Sierpienicy 70,0 Sierpc Sierpc non non III BZT5, PO4, m.coli m. coli -
    pon. ujścia Sierpienicy 65,5 Sierpc Sierpc non non non BZT5, PO4, azot amonowy, m.coli PO4, m. coli m. coli
    środkowy odcinek 47,1 Mochowo Sierpc non non III BZT5, PO4, m. coli BZT5, m. coli -
    pon. ujścia Wierzbicy 7,7 Brudzeń Duży Płock non non III BZT5, PO4, m. coli m. coli -
    Wyjaśnienie skrótów
    NO2 - azot azotynowy,
    PO4 - fosforany,
    P - fosfor ogólny,
    BZT5 - pięciodobowe biochemiczne zapotrzebowanie na tlen,
    m. coli - miano coli


    Główny wpływ na wielkość zanieczyszczenia Skrwy ma Sierpienica (z miastem Sierpc). Skrwa ponadto narażona jest na przedostawanie się zanieczyszczeń ze źródeł obszarowych (użytki rolne, wiejska zabudowa mieszkalno - gospodarcza). Intensywność ich spływu, ograniczona korzystnym zagospodarowaniem zlewni (duży udział lasów i łąk), zależna jest od warunków hydrometeorologicznych i wielkości stosowanych w rolnictwie dawek nawozowych.

    Rzeka Skrwa Prawa według ostatnich badań na długości 86,8 km odpowiadała III klasie czystości, a tylko krótki odcinek poniżej ujścia Sierpienicy (ze ściekami z Sierpca) zakwalifikowano do wód pozaklasowych, o czym zadecydowało okresowo przekroczone miano coli. Zmienność fosforanów wdłuż biegu rzeki przedstawiono na wykresie 49.


    Wykres 49. Zmienność stężeń charakterystycznych fosforanów [mg PO4/dm3] wzdłuż biegu Skrwy Prawej w 2000 roku

    W początkach lat 90. woda w Skrwie Pprawobrzeżnej na całej długości była na pograniczu III klasy czystości i wód pozaklasowych. W wodzie okresowo wykrywano podwyższone stężenia BZT5, foforanów i miana coli. Po dopływie Sierpienicy jakość wód ulegała pogorszeniu w zakresie kilku parametrów (wykresy 50-51) Wartości ekstremalne tych parametrów były wyższe niż na pozostałej długości rzeki, a stężenia ponadnormatywne pojawiały się z większą częstotliwością. Na poprawę jakości wody w Skrwie wpłynęło uporządkowanie gospodarki ściekowej w Sierpcu


    Wykres 50. Stężenia charakterystyczne fosforanów [mg PO4/dm3] w Skrwie Prawej w latach 1990, 1995 i 2000
    Wykres 51. Stężenia charakterystyczne BZT5 [mg O2/dm3] w Skrwie Prawej w latach 1990, 1995 i 2000

    3.3.3.  Zmiany jakości wód powierzchniowych w latach 1990, 1995 i 2000

    W ocenie zmian jakości wód uwzględniono 51 rzek porównując te ich odcinki, które były klasyfikowane w 1990, 1995 i 2000 roku. Podstawę porównania stanowią wyniki klasyfikacji sanitarnej i fizykochemicznej. W związku z tym, że nie wykonywano badań hydrobiologicznych na wszystkich rzekach województwa zrezygnowano z porównania badań hydrobiologicznych i automatycznie oceny ogólnej. Porównanie zmian w poszczególnych klasach czystości wód dla tych klasyfikacji dla woj. mazowieckiego podaje zestawienie przedstawione w tabelach 52 i 53 .


    Tabela 52. Klasyfikacja rzek na podstawie parametrów fizykochemicznych
    Klasy czystości % długości rzek w klasach czystości (1948 km)
    1990 1995 2000
    I 0 0 0
    II 1,0 7,0 11,0
    III 16,0 13,0 36,0
    non 83,0 80,0 53,0


    Tabela 53. Klasyfikacja rzek na podstawie miana coli typu kałowego
    Klasy czystości % długości rzek w klasach czystości (1948 km)
    1990 1995 2000
    I 0 0 0
    II 0,1 1,0 7,0
    III 20,0 24,0 35,0
    non 75,9 65,0 58,0


    Tabela 54. Porównanie klasyfikacji fizykochemicznej i sanitarnej rzek z 2000 roku z klasyfikacją z 1990 roku
    Długości porównywalne w km Rok porównawczy Długość odcinków rzek [km] w klasach czystości
    I II III non
    Klasyfikacja fizykochemiczna
    1948 1990 0 19,5 311,7 1616,8
    2000 0 214,3 701,3 1032,4
    zmiany [km] 0 +194,8 +389,6 -584,4
    Klasyfikacja bakteriologiczna
    1948 1990 0 19,5 389,5 1461,0
    2000 0 136,4 681,8 1129,8
    zmiany [km] 0 +116,9 +292,3 -331,2


    Na podstawie klasyfikacji fizykochemicznej stwierdzono, że w 2000 roku wzrosła długość rzek w II klasie o 194,8 km oraz zwiększył się zasięg wód III klasy czystości z jednoczesnym zmniejszeniem o 584,4 km wód nie odpowiadających normom.

    Nieco gorzej przedstawia się sytuacja w klasyfikacji sanitarnej. Na podstawie klasyfikacji bakteriologicznej stwierdzono, że w 2000 roku wzrosła długość rzek w II klasie o 117 km, klasy III o 292 km z jednoczesnym zmniejszeniem o 331 km wód pozaklasowych.

    Na podstawie porównania wyników klasyfikacji poszczególnych rzek województwa stwierdzono, że w 2000 roku w stosunku do 1990 roku zmniejszyło się zanieczyszczenie głównych rzek województwa: Wisły, Narwi, Wkry, Orzyca, Rozogi, Mołtawy, Pilicy, Radomki i Skrwy Prawej.

    Wyniki badań jakości większości wód rzecznych oprócz zdecydowanej zmiany klasy czystości potwierdzają, że stan czystości rzek województwa mazowieckiego się poprawia. Zmniejszyła się ilość wskaźników zanieczyszczeń o tym decydująca oraz występowania ich ponadnormatywnych stężeń. W stosunku do roku 1990 (wykresy w tekście) znacznemu obniżeniu uległo większość parametrów fizyko - chemicznych oraz poprawił się stan sanitarny wód rzecznych. Coraz częściej rejestruje się wyniki miana coli w III, a nawet II klasie czystości. Ponadto sporadycznie notuje się już ponadnormatywne stężenia parametrów toksycznych, w tym metali ciężkich.

    Większość rzek na obszarze województwa mazowieckiego charakteryzuje się stosunkowo czystymi osadami, o zawartości pierwiastków śladowych zbliżonej do wartości tła geochemicznego. Podwyższoną zawartość metali ciężkich zaobserwowano w 2000 roku tylko w osadach rzeki Bzury, Utraty i Jeziorki. Podwyższoną zawartość chromu stwierdzono również w rzece Radomce co jest związane prawdopodobnie z występowaniem w tych rejonach ośrodków przemysłu skórzanego. Źródłem zanieczyszczenia chromem są ścieki i odpady powstające w garbarniach.

    W stosunku do początku lat 90. stwierdzono wyraźny spadek zawartości metali ciężkich w osadach rzek.

    Korzystne zmiany wynikły z działalności inwestycyjnej, modernizacji oczyszczalni, zmiany technologii produkcji zakładów przemysłowych oraz poprawy eksploatacji istniejących urządzeń do oczyszczania.

    Często jednak obserwuje się jeszcze odprowadzanie ścieków okresowo lub w sposób ciągły o ponadnormatywnych ładunkach zanieczyszczeń, wyrażonych najczęściej w parametrach biogennych takich, jak: fosfor ogólny i azot ogólny albo amonowy, rzadziej w parametrach organicznych. Zaobserwowane zjawisko występowania przekroczeń w zakresie substancji biogennych wykazuje ścisłą zależność pomiędzy stanem czystości rzek, a rodzajem emitowanych ścieków.

    Odprowadzany ponadnormatywny ładunek zanieczyszczeń jest wynikiem niedostosowania technologii oczyszczania do właściwości wytwarzanych ścieków, nieodpowiednia konserwacja urządzeń oczyszczalni i kanalizacji. Wyraźna poprawa jakości stanu czystości wód powierzchniowych nastąpi wówczas, gdy wykonywane w latach ubiegłych oczyszczalnie ścieków (w większości jedynie zapewniające usuwanie substancji organicznych i zawiesiny) zostaną zmodernizowane w sposób umożliwiający usuwanie związków biogennych decydujących o klasyfikacji wód.

    Problemem ostatnich lat w gospodarce wodno - ściekowej są również zanieczyszczenia pochodzące z terenów wiejskich. Krótkowzroczna polityka budowy wodociągów bez jednoczesnego rozwiązania problemu odprowadzanych ścieków, prowadzi do sytuacji, że ścieki w sposób niekontrolowany są wywożone na pola, do lasu albo do cieków wodnych. Podczas gdy zrzut ścieków z oczyszczalni jest skoncentrowany i odbywa się punktowo kolektorami, spływ zanieczyszczeń z terenów wiejskich następuje w związku z nie uporządkowaniem gospodarki ściekowej systematycznie na całej długości odbiornika. Stały dopływ ścieków, podobnie jak w przypadku zrzutów ścieków z miast, powoduje degradację wód powierzchniowych, już nawet w odcinkach źródłowych.

    Odrębnym problemem są rolnicze zanieczyszczenia obszarowe, które są odprowadzane do wód w sposób niezorganizowany, trudny do określenia pomiarem. Głównymi źródłami tych zanieczyszczeń są nawozy mineralne i organiczne stosowane do upraw oraz środki chemicznej ochrony roślin. Transport tych substancji z terenu zlewni do wód powierzchniowych odbywa się przez wody opadowe, roztopowe i infiltracyjne. Powyższy zespół zagrożeń doprowadza do nadmiernego wzbogacenia wód w substancje biogenne. Przeżyźnienie wód powoduje nadmierny rozwój organizmów, a ich masowy rozkład obniża parametry biochemiczne wód.


    3.4.  Stan czystości jezior


    3.4.1. Ocena jakości jezior w woj. mazowieckim w 2000 roku

    W województwie mazowieckim większe znaczenie hydrograficzne, gospodarcze i krajobrazowe ma 16 jezior. Odgrywają one ważną rolę ekologiczną i krajobrazową oraz stanowią podstawę gospodarki rybackiej. Jeziora położone są w zachodniej części województwa w powiatach Płock, Sierpc i Gostynin.

    Wszystkie ważniejsze zbiorniki zlokalizowane są na terenach chronionych, przy czym większość na obszarze Gostynińsko - Włocławskiego Parku Krajobrazowego, a hydrograficznie położone są w zlewniach rzek: Kanału Dobrzykowskiego, Skrwy Lewej, Rakutówki i Skrwy Prawej.

    Jeziora w naszym województwie spełniają przede wszystkim funkcje turystyczno - rekreacyjne. Nad brzegami wszystkich większych zbiorników zlokalizowane są ośrodki wypoczynkowe, działki rekreacyjne, campingi, plaże i wypożyczalnie sprzętu wodnego. W związku z tym, że jeziora zlokalizowane są blisko miast (Płock, Gostynin, Gąbin, Sierpc) i obszarów dużego zainwestowania, rozwija się tu również turystyka sobotnio-niedzielna. Wobec presji antropogenicznej turystyka jest obok rolnictwa głównym źródłem zanieczyszczenia jezior.

    Jeziora województwa mazowieckiego cechuje duża podatność na degradację, wynikająca z niekorzystnych warunków morfometrycznych i zlewniowych, do których należą: mała głębokość, długa linia brzegowa w stosunku do pojemności oraz niekorzystne zagospodarowanie zlewni bezpośrednich. Większość jezior charakteryzuje III kategoria podatności na degradację. W latach 1985 - 2000 badaniami - zgodnie z obowiązującą metodyką - objęto wszystkie 16 ważniejszych zbiorników województwa. Każde jezioro było badane przynajmniej trzykrotnie (1985-1990, 1991-1995, 1996-2000).

    O ogólnej ocenie jezior decydują:

  • klasa czystości wód określona na podstawie badań fizycznych, chemicznych i biologicznych,
  • kategoria podatności jeziora na degradację określona na podstawie jego naturalnych cech morfometrycznych, hydrograficznych i zlewniowych.

    Na podstawie ostatnich badań w województwie mazowieckim stwierdzono (mapa 22):

  • brak jezior odpowiadających I klasie czystości,
  • wody 5 jezior odpowiadają II klasie czystości (Białe, Górskie, Przytomne, Zuzinowskie, Drzesno),
  • 6 jezior ma wody III klasy czystości (Kocioł, Lucieńskie, Bledzewskie, Zdworskie, Sędeń, Sumino),
  • 5 z przebadanych jezior charakteryzuje się wodami pozaklasowymi (Ciechomickie, Łąckie Duże, Starorzecze Białobrzeskie, Szczutowskie, Urszulewskie).

    Mapa 22. Stan czystości jezior w województwie mazowieckim

    W 2000 roku badaniami objęto 3 jeziora: Białe, Łąckie Duże i Urszulewskie. Poniżej przedstawiono ich krótką charakterystykę jakości wraz ze wskazaniem głównych źródeł zanieczyszczeń.

    Jezioro Białe

    Jezioro Białe (150,2 ha) położone jest na obszarze strefy ochronnej Gostynińsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego w gminie Gostynin. Zbiornik zasilany jest przez cztery krótkie cieki o charakterze okresowym, z których jeden stanowi odpływ z jeziora Drzesno. Jezioro należy do dorzecza Skrwy Lewej, z którą łączy się przez ciek bez nazwy.

    Maksymalna głębokość jeziora wynosi 31,3 m, co stawia je pod tym względem na pierwszym miejscu w województwie mazowieckim. Głębokość średnia jeziora jest 3 razy mniejsza od głębokości maksymalnej. Świadczy to o urozmaiconej morfologii dna, które wygląda tak, jakby w rów płytszy, znaczony izobatą 6-8 m wcięty był drugi - głębszy o znacznie mniejszej rozciągłości.

    Jezioro Białe nie spełnia roli bezpośredniego odbiornika ścieków.

    Zlewnia bezpośrednia jest stosunkowo nieduża i wynosi ok. 500 ha. Jest to obszar prawie bezleśny, co sprzyja erozji i spływom substancji biogennych do zbiornika. Tylko krótki odcinek południowo-zachodniego brzegu, który stanowi ok. 4% długości linii brzegowej porasta las. Nad samym jeziorem położone są dwie wsie: Białe - na północnym brzegu i Gorzewo - na południowym. Zagospodarowanie rekreacyjne stanowi Ośrodek Wypoczynkowy P.U.H. "Darchem" sp. z o.o. położony na południowo-zachodnim brzegu jeziora, liczne zespoły prywatnych domków letniskowych oraz pól namiotowych. Ośrodek wypoczynkowy posiada do gromadzenia ścieków zbiorniki bezodpływowe oddalone od jeziora o ok. 100 m, w związku z tym obiekt nie stwarza niebezpieczeństwa dla wód zbiornika. Obecnie największym zagrożeniem dla wód jeziora są liczne pola namiotowe położone we wszystkich dostępnych miejscach. Na większości pól namiotowych brak jest podstawowego zabezpieczenia sanitarnego, tj. bieżącej wody, sanitariatów i koszy na śmieci. W takiej sytuacji jezioro spełnia często rolę umywalki, sanitariatu oraz zbiornika odpadów. Intensywny napływ turystów nad jezioro rozpoczął się na początku lat 90.

    Jezioro Białe zostało zaliczone do II kategorii podatności na degradację. Zadecydowały o tym korzystne cechy naturalne: morfometryczne, hydrograficzne i zlewniowe.

    W okresie letnim wody jeziora były uwarstwione termicznie, czemu towarzyszyła stratyfikacja tlenowa. Warstwa epilimnionu sięgała do 8 - 10 m głębokości, metalimnion o miąższości 4 m graniczył z rozległym i zimnym hypolimnionem. Oksyklina zaznaczyła się mniej więcej na tej samej głębokości co termoklina.

    Epilimnion charakteryzował się dobrym natlenieniem wód. W metalimnionie nastąpił gwałtowny spadek tlenu do 0,9 mg O2/dm3, a w hypolimnionie występowały już śladowe ilości tlenu. Średnie nasycenie hypolimnionu tlenem wynosiło tylko 3,8%.

    Woda jeziora Białego w analizowanym roku charakteryzowała się dużą koncentracją soli mineralnych, o czym świadczy wysoka przewodność elektrolityczna i duża zawartość substancji organicznej w wodzie, na co wskazują wysokie wartości ChZT i BZT5 - odpowiadające III klasie czystości wód. Wody jeziora były zasobne również w związki fosforu.

    Umiarkowana żyzność jeziora wiąże się z niewielką produktywnością. Wskaźniki biomasy planktonu: chlorofil "a" i sucha masa sestonu odpowiadają normatywom przyjętym dla I klasy czystości wód jeziornych. Przezroczystość wody odpowiadała II klasie czystości. Pod względem sanitarnym woda w jeziorze odpowiada II klasie czystości. Sumaryczna ocena stanu czystości jeziora pozwala zaliczyć zbiornik do II klasy czystości. W stosunku do poprzednich badań jakość wody w jeziorze uległa pogorszeniu. Wprawdzie nie zmieniła się klasa czystości, ale pogorszeniu uległa większość badanych parametrów, głównie biogennych.

    Jezioro Łąckie Duże

    Jezioro Łąckie Duże (55,5 ha) położone jest na obszarze strefy ochronnej Gostynińsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego w gminie Łąck w odległości ok. 12 km od Płocka przy skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych: Płock-Gostynin i Płock - Gąbin - Sochaczew.

    Dopływami jeziora są: ciek płynący z zachodu z okolic Ludwikowa w dolnym odcinku przepływający przez m. Łąck oraz rów odwadniający drogę i tereny rolnicze położone na południowy-zachód od zbiornika. Odpływ wód z jeziora następuje w kierunku południowo-wschodnim do jeziora Łąckiego Małego.

    Jezioro Łąckie Duże nie spełnia roli bezpośredniego odbiornika ścieków. Pośredni wpływ na jakość wód jeziora wywierają zanieczyszczenia wnoszone z wodami dopływów. Jezioro Łąckie Duże nie zostało zagospodarowane na potrzeby turystyki. Zagospodarowanie rekreacyjne stanowi kilka działek rekreacyjnych i pomosty wykorzystywane wyłącznie do wędkowania. Bezpośrednie otoczenie jeziora w połowie stanowią lasy, w połowie zaś pola uprawne, łąki i pastwiska.

    Jezioro Łąckie Duże należy do zbiorników podatnych na degradację. Zostało zaliczone do III kategorii. Zadecydowały o tym bardzo niekorzystne warunki morfometryczne zbiornika. Wskaźniki związane z morfometrią osiągają wartości charakterystyczne dla jezior poza kategorią. Natomiast wartości wskaźników związanych ze zlewnią jeziora mieszczą się w normatywach ustalonych dla wyższych kategorii (II, III kategoria).

    Jezioro Łąckie Duże ze względu na niewielkie głębokości i łatwość mieszania się wód nie wytwarza stratyfikacji termicznej w okresie letnim. Praktycznie cała masa wody i dno znajdują się w zasięgu ciepłego epilimnionu. W obu badanych okresach natlenienie wody było dobre.

    Na podstawie badań fizykochemicznych i hydrobiologicznych wody jeziora zakwalifikowano do pozaklasowych. O takim charakterze wód zadecydowały parametry biogenne, organiczne i nieorganiczne, czego konsekwencją jest wysoki chlorofil, zakwity utrzymujące się od wiosny do jesieni, oraz mała przezroczystość. Stan sanitarny jeziora był na poziomie II klasy czystości.

    W stosunku do ostatnich badań, tj.1995 roku stan jeziora nie uległ zmianie.

    Jezioro Urszulewskie

    Jezioro Urszulewskie (293,1 ha) położone jest w odległości około 15 km na północny-zachód od Sierpca. Zbiornik leży na granicy dwóch województw: mazowieckiego i kujawsko-pomorskiego w gminie Szczutowo. Jezioro zasilane jest przez kilka cieków bez nazwy, z których jeden to odpływ z jeziora Szczutowskiego. Zbiornik należy do dorzecza Skrwy Prawej, z którą łączy się przez jej prawy dopływ - rzekę Urszulewkę.

    Zlewnia bezpośrednia w 35% pokryta jest lasem (południowo-zachodnia jej część), 35% przypada na łąki i pastwiska, 30% - to grunty orne i zabudowania wsi: Urszulewo, Boruchy i Skudzawy Nowe. W kompleksie leśnym na zachodnim brzegu jeziora (część mazowiecka) położony jest ośrodek wypoczynkowy i dwa pola namiotowe. Natomiast na obszarze ciągnącym się od wsi Urszulewo aż do rzeki Urszulewki (odpływu z jeziora) w ostatniej pięciolatce powstała liczna zabudowa rekreacyjna.

    Jezioro Urszulewskie nie spełnia roli bezpośredniego odbiornika ścieków.

    Akwen należy do zbiorników podatnych na degradację i został zaliczony do III kategorii. Zadecydowały o tym bardzo niekorzystne warunki morfometryczne zbiornika. Wszystkie wskaźniki związane z morfometrią osiągają wartości nie mieszczące się w żadnej z trzech kategorii. Natomiast warunki zlewniowo-hydrograficzne są korzystniejsze i mieszczą się w normatywach ustalonych dla II kategorii.

    Jezioro Urszulewskie z racji niewielkiej głębokości i łatwości mieszania się wód nie wytwarza stratyfikacji termicznej w okresie letnim. Woda w jeziorze charakteryzowała się wyrównaną temperaturą w całej masie w obu badanych okresach. Praktycznie cała masa wody i dno znajdują się w zasięgu ciepłego epilimnionu.

    W obu badanych okresach natlenienie wody było dobre. W analizowanym roku woda w jeziorze Urszulewskim była zasobna w związki organiczne, na co wskazywało wysokie ChZT-Cr i BZT5, substancje mineralne (wysoka przewodność elektrolityczna właściwa) oraz związki biogenne. Wskaźnik produkcji pierwotnej w całym jeziorze był na poziomie pozaklasowym z tym, że w okresie wiosennym produkcja pierwotna była niska - na poziomie I klasy czystości, natomiast latem bardzo wysoka - poza ustalonymi normami. Znalazło to odzwierciedlenie w ilości chlorofilu, suchej masie sestonu oraz przezroczystości (średnio 1m).

    Pod względem sanitarnym woda w jeziorze odpowiadała II klasie czystości.

    Sumaryczna ocena czystości wód na podstawie badań fizykochemicznych pozwala zaliczyć wody jeziora do pozaklasowych.

    W badanych jeziorach prowadzono również badania osadów pod względem zawartości metali ciężkich i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA). Badania wykazały, że zawartości metali ciężkich w osadach jezior były niskie i zbliżone do wartości tła geochemicznego. Natomiast suma WWA nie przekraczała 5 ppm i mieściła się w przedziale 2,64 - 4,07 ppm.


    3.4.2.  Zmiany jakości jezior w roku 2000 w stosunku do lat 1990 i 1995

    Stan jakości wód w latach 1990, 1995 i 2000 przedstawia tabela 55.


    Tabela 55. Ocena jakości jezior w województwie mazowieckim
    Jezioro Podatność jeziora na degradację 1985-1990 1991-1995 1996-2000
    bakte-
    riolo-
    giczna
    fizyko-
    che-
    miczna
    ogólna bakte-
    riolo-
    giczna
    fizyko-
    che-
    miczna
    ogólna bakte-
    riolo-
    giczna
    fizyko-
    che-
    miczna
    ogólna
    Białe II II II II II II II II II II
    Bledzewskie III III III III non III non II III III
    Ciechomickie non III II III non II non non III non
    Drzesno III I II II I II II II II II
    Górskie III II II II III II III II II II
    Kocioł II II II II III III III II III III
    Lucieńskie II II II II II II II III III III
    Łąckie Duże III II non non II non non II non non
    Przytomne III II II II III III III II II II
    Sędeń III II II II II III III III II III
    Sumino III II II II II II II II III III
    Starorzecze Białobrzeskie non II non non III non non III non non
    Szczutowskie III non non non III non non III III non
    Urszulewskie III III non non II non non non non non
    Zdworskie III III II III III II III III III III
    Zuzinowskie II II II II II II II II II II


    Analiza danych zawartych w tabeli wskazuje na brak w województwie mazowieckim od 1985 roku jezior najczystszych czyli odpowiadającym I klasie czystości.

    Woda o niezmienionej jakości utrzymuje się w 8 jeziorach, tj.: Białym, Drzesno, Łąckim Dużym, Starorzeczu Białobrzeskiem, Szczutowskim, Urszulewskim, Zdworskim i Zuzinowskim, przy czym w Łąckim Dużym, Starorzeczu Białobrzeskim, Szczutowskim oraz Urszulewskim ma charakter pozaklasowy. Jezioro Łąckie Duże nie zmieniło jakości wody pomimo, że kilka lat temu było rekultywowane.

    W latach 1985 - 2000 stwierdzono zmianę klasy wody na gorszą w 5 jeziorach: Ciechomickim, Kocioł, Lucieńskim, Sędeń, Sumino. Natomiast poprawę jakości wody związaną ze zmianą klasy na lepszą stwierdzono w 3 zbiornikach, tj.: Górskim, Bledzewskim i Przytomnym. W przypadku jezior, które zmieniły klasę (na gorszą lub lepszą) trudno jest zdecydować, czy zmiana jest trwała, czy też jest wynikiem corocznych fluktuacji spowodowanych warunkami pogodowymi w danym roku, zwłaszcza, że nie nastąpiły żadne zmiany w sposobie użytkowania zlewni tych zbiorników. Nie dotyczy to na pewno jeziora Lucieńskiego, gdzie o zanieczyszczeniu decyduje głównie rzeka Skrwa Lewa, prowadząca ścieki komunalne z Gostynina. Jezioro to w ostatnim pięcioleciu było badane dwukrotnie, tj. w 1996 i 1999 roku i w tak krótkim okresie czasowym uległo pogorszeniu.

    Opierając się na analizie zmian wartości poszczególnych wskaźników jakości wody oraz na wynikach badań hydrobiologicznych generalnie można stwierdzić pogarszanie się jakości wód stojących na przestrzeni lat 1985 - 2000. Świadczy o tym mniejsza niż w pierwszej połowie lat 90. przezroczystość wody, wyższy chlorofil oraz gorsze warunki tlenowe. Na postępującą eutrofizację jezior wskazują również wyniki ilościowo - jakościowe badań fito- i zooplanktonu oraz bentosu. Niekorzystne zmiany jakości wód są zauważalne nie tylko w odniesieniu do jezior, które zmieniły klasę czystości wód na przestrzeni lat, ale również w przypadku jezior, które zachowały tę samą klasę czystości lub też od wielu lat mają już wody pozaklasowe. Wyjątkiem jest tylko jezioro Szczutowskie, które przez wiele lat miało charakter pozaklasowy, a w ostatnim roku badawczym zostało zdeklasowane "tylko" ze względu na śnięcie ryb, po długo utrzymującej się pokrywie lodowej (tzw. przyducha wiosenna).

    Najlepszym dowodem wizualnym zdegradowania jezior są masowe zakwity glonów spowodowane przeżyźnieniem wód jeziornych substancjami biogennymi. W ostatnich latach służby ochrony środowiska zanotowały powyższe zjawiska w większości jezior województwa. Spowodowane jest to głównie zanieczyszczeniami obszarowymi i turystycznym wykorzystaniem jezior. Zjawisko to pogłębiane jest w wyniku małej odporności na degradację.


    3.5. Ocena jakości wody w zbiornikach

    Program monitoringu zbiorników zaporowych w Polsce nie był dotychczas realizowany według jednolitej metodyki. Trwają prace nad przygotowaniem szczegółowej instrukcji postępowania i organizacji badania zbiorników zaporowych oraz przyjęciem jednolitego systemu oceny i klasyfikacji wód w zbiornikach.

    W związku z tym stan czystości wód w zbadanych zbiornikach w 2000 roku określono posługując się metodami stosowanymi do oceny jakości wód rzecznych lub jeziornych.

    Monitoring zbiorników realizowany jest w województwie mazowieckim w sieci regionalnej. Dwa główne zbiorniki: Włocławski i Zegrzyński kontrolowane są corocznie, a małe zbiorniki co kilka lat.

    ZBIORNIK WŁOCŁAWSKI

    Zbiornik Włocławski w pow. płockim w 2000 roku, podobnie jak w latach poprzednich, kontrolowany był tak jak wody rzeczne. Próby do badań pobierane były z prawego brzegu (powyżej i poniżej ujścia ścieków z Płocka) z częstotliwością 1 raz na miesiąc w zakresie parametrów wykonywanych w monitoringu podstawowym rzek.

    W pow. płockim zbiornik jest głównym źródłem poboru wody powierzchniowej dla m. Płocka zarówno dla celów przemysłowych jak i komunalnych. Pełni równocześnie rolę głównego odbiornika ścieków z miasta. Ewakuowane są do niego ścieki komunalne z Płocka i przemysłowe z Polskiego Koncernu Naftowego "ORLEN" Spółki Akcyjnej.

    W 2000 roku jakość wody w zbiorniku powyżej Płocka była zbliżona do wody wiślanej. Pod kątem zanieczyszczeń fizykochemicznych stan czystości wód utrzymywał się na poziomie III klasy czystości. Taką klasę stwierdzono w stężeniu BZT5 i zawiesin ogólnych. Inne parametry fizyko - chemiczne utrzymywały się w ciągu całego roku na poziomie I-II klasy czystości. Na poziomie I klasy czystości wystąpiły również substancje toksyczne: metale ciężkie, detergenty i benzo/a/piren.

    Wpływ na Zbiornik Włocławski ścieków odprowadzanych z Płocka znajduje swoje odzwierciedlenie w jakości wody, a szczególnie uwidacznia się we wzroście stężeń związków azotowych. Wzrastają stężenia wszystkich jego badanych form, przy czym azot azotynowy okresowo osiąga wartości pozaklasowe. W wodzie stwierdza się również niewielki wzrost zawartości substancji organicznych trudno i łatwo utlenialnych (ChZT-Cr, BZT5 i ChZT-Mn), fenolu, detergentów anionowych i benzo/a/pirenu.

    W Zbiorniku Włocławskim w części leżącej w woj. mazowieckim obserwuje się pozaklasowe zanieczyszczenie bakteriologiczne, wyrażone mianem coli typu fekalnego. Ze względu na stan sanitarny wody w zbiorniku kąpiel w nim od wielu lat jest zabroniona. W całym zbiorniku stwierdza się również zakwity okrzemkowo-zielenicowe trwające od wiosny do jesieni, potwierdzeniem czego jest bardzo wysokie stężenie chlorofilu, znacznie przekraczające próg dopuszczalny, ustalony dla III klasy czystości. W związku z tym, że główne parametry eutrofogenne (fosforowe) w wodzie w wysokich ilościach występują sporadycznie (w analizowanym roku II klasa czystości), ich źródłem są prawdopodobnie osady denne.

    Pomimo pozaklasowego charakteru stan czystości wody w zbiorniku w ostatnim 10 -leciu uległ zdecydowanej poprawie. Jeszcze na początku lat 90. w wodzie zbiornika poniżej Płocka notowano wysokie stężenia metali ciężkich i znaczne przekroczenia w stosunku do dopuszczalnych norm benzo/a/pirenu.

    W ostatnich kilku latach nie stwierdzono również śnięć ryb, które jeszcze do 1994 roku występowało prawie corocznie, co również jest pozytywnym symptomem poprawy jakości wody w zbiorniku.

    Poprawa jakości wody w zbiorniku jest wynikiem odprowadzania mniejszej ilości i lepiej oczyszczonych ścieków z dwóch największych zakładów Płocka.

    JEZIORO ZEGRZYŃSKIE

    Jezioro Zegrzyńskie jest głównym źródłem wody pitnej dla Warszawy.

    Zbiornik podlega nasilonej presji antropogenicznej. Wzdłuż pobrzeży zbiornika rozlokowane są liczne miejscowości, w większości o charakterze rekreacyjnym z ośrodkami wypoczynkowymi i domkami letniskowymi. Szacunkowa ilość ścieków wytwarzanych w tych miejscowościach wynosi 14,5 tys. m3/d. Są to ścieki ze wszystkich jednostek osadniczych, zakładów usługowych, przemysłu, wojska, ośrodków wypoczynkowych. W ogólnym obciążeniu zbiornika przeważają w 70% zanieczyszczenia przedostające się ze źródeł obszarowych. Udział punktowych źródeł jest ponad 2-krotnie mniejszy i wynosi 30%. Spośród dopływów największy ładunek zanieczyszczeń wnoszą Bug i Narew (ca 80 - 90%). Znaczący jest też dopływ zanieczyszczeń Rządzą i Kanałem Żerańskim.

    Stan czystości wód zbiornika określono bazując na wynikach monitoringu wykonanego w 2000 roku w następujących przekrojach pomiarowo-kontrolnych:

  • Wierzbica (na dopływie Narwi do zbiornika, w zasięgu cofki, poniżej ujścia rzeki Prut, powyżej ujścia Bugu) 41,1 km,
  • Białobrzegi (poniżej ujścia Bugu i Rządzy, w pobliżu ujścia Kanału Żerańskiego, na północny wschód od m. Nieporęt) - 32,2 km,
  • Zegrze (powyżej zapory w Dębem) - 29,1 km,
  • Dębe (na wypływie z Jeziora Zegrzyńskiego do Narwi) - 20,0 km.

    W Wierzbicy na dopływie Narwi do Jeziora Zegrzyńskiego wodę dyskwalifikowało stężenie fosforu ogólnego, 2,5-krotnie wyższe od normy III klasy czystości oraz wysoka produkcja pierwotna odzwierciedlona chlorofilem "a" Korzystniejsza była klasyfikacja pozostałych wskaźników, w tym miana coli, których stężenia odpowiadały I - III klasie czystości.

    W Dębem na wypływie z Jeziora Zegrzyńskiego do Narwi wodę dyskwalifikowały podobne parametry: fosfor ogólny oraz chlorofil "a" prawie 3-krotnie przekraczające normę III klasy czystości. Wzrost zawartości chlorofilu świadczy o dużej intensywności procesu eutrofizacji wody w zbiorniku, koreluje z przesyceniem tlenowym i podwyższonym w kierunku zasadowego odczynem. Podobnie jak w Wierzbicy III klasie odpowiadał stan bakteriologiczny wody.

    W Białobrzegach, w pobliżu ujścia Kanału Żerańskiego, podobnie jak w Wierzbicy i Dębem wodę dyskwalifikował fosfor ogólny i ponad 2,5-krotnie przekraczający normę III klasy czystości chlorofil. Woda w zbiorniku posiadała w tym punkcie najwyższe stężenie związków organicznych odpowiadające granicy III klasy czystości.

    W Zegrzu, zbiornik w Dębem bezpośrednio powyżej zapory, charakteryzował się ponadnormatywną zawartością fosforu ogólnego, prawie 5-krotnie przekraczającą normę III klasy czystości. Pozostałe wskaźniki utrzymywały się na poziomie I - III klasy czystości. Stan sanitarny wody w tym punkcie odpowiadał III klasie czystości.

    Aktualnie trwa budowa kanalizacji opaskowej, która docelowo będzie zbierała wszystkie ścieki od Wierzbicy nad Narwią i Popowa nad Bugiem i kierowała je do zbiorczej oczyszczalni w Orzechowie. Uruchomiono już 3 odcinki kanalizacji: brzeg prawy (Serock - Zegrze; Izbica - Dębe), brzeg lewy (Wieliszew - Komornica i przerzut przez Narew do Dębego).

    Małe zbiorniki o powierzchni do kilkudziesięciu hektarów w województwie kontrolowane są co kilka lat z częstotliwością od 2 do 4 razy w roku. W ostatnich latach w województwie mazowieckim kontrolowano następujące zbiorniki:

  • w okolicach Ciechanowa (Ruda na rzece Mławce, Nowe Miasto na rzece Sonie),
  • w okolicach Płocka (Soczewka na rzece Skrwa Lewa),
  • w okolicach Radomia (Iłża na rzece Iłżanka, Siczki na rzece Gzówka, Staw Górny na rzece Zagożdżanka, Topornia na rzece Radomce, Zwoleń na rzece Zwoleńka).

    Wody zbiorników charakteryzuje przede wszystkim nadmierna koncentracja chlorofilu "a" - wskazująca na ich przeżyźnienie, ponadnormatywna zawartość fosforu ogólnego, znaczna zawartość rozpuszczonych soli oraz towarzyszące "zakwitom fitoplanktonu" przesycenie tlenowe i podwyższony w kierunku zasadowego odczyn.

    Eutrofizacja zbiorników jest wynikiem stałego nadmiernego zasilania ich biogennymi związkami fosforu i azotu spowodowanego dopływem zanieczyszczonych wód, przede wszystkim przez rzeki zasilające, jak też w mniejszym stopniu ze zlewni bezpośrednich.


    4.  JAKOŚĆ WÓD PODZIEMNYCH


    4.1.  Monitoring wód podziemnych

    Głównym celem monitoringu jest obserwacja zmian chemizmu zwykłych wód podziemnych, sygnalizowanie zagrożeń oraz wspomaganie działań zmierzających do likwidacji lub ograniczenia ujemnego wpływu czynników antropogenicznych na wody podziemne. Rokroczna kontrola jakości tych wód dotyczy wszystkich poziomów użytkowych, generalnie poza obszarami oddziaływania lokalnych ognisk zanieczyszczeń.

    Jakość wód podziemnych na obszarze województwa mazowieckiego w 2000 r. monitorowana była w dwóch systemach - krajowym i regionalnym.

    Krajowa sieć monitoringu zwykłych wód podziemnych utworzona została w 1991 roku i jest eksploatowana przez Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie. Od 1994 r. po przeprowadzeniu weryfikacji sieć krajowa obejmuje 726 punktów obserwacyjnych: studni wierconych, piezometrów i studni kopanych. W 2000 roku opróbowano 652 punkty badawcze, w tym 350 punktów ujmujących wody gruntowe i 302 punkty ujmujące wody wgłębne.

    W obszarze województwa mazowieckiego podstawą do oceny jakości zwykłych wód podziemnych w 2000 roku były wyniki fizykochemicznych analiz wody pobranej z 81 otworów obserwacyjno - pomiarowych. Państwowy Instytut Geologiczny wykonał badania 42-43 wskaźników, w tym 32 normowanych. Zbadał zawartość 11 wskaźników toksycznych (azot azotanowy, azot azotynowy, arsen, cyjanki, chrom, fluorki, glin, kadm, miedź, nikiel, ołów) oraz 21-22 nietoksycznych. Wykonał ogółem 3480 oznaczeń fizykochemicznych, w tym 2592 oznaczeń wskaźników normowanych.

    Zbadano otwory w: sieci PIG-u - 31, sieci IMGW - 9, ujęć komunalnych - 11, innych - 30.

    Poddano analizie jakość wód wgłębnych w 43 otworach, gruntowych - w 35 i źródlanych - w 3.

    Wody wgłębne posiadały głównie charakter subartezyjski lub artezyjski i miały dobrą lub średnią izolację przed wpływem zanieczyszczeń. Wody gruntowe ujmowały poziomy o swobodnym zwierciadle - słabo izolowane, nieodporne na wpływy czynników antropogenicznych.

    Procentowy udział otworów obserwacyjno - pomiarowych w poszczególnych piętrach wodonośnych wynosił:

  • czwartorzęd (Q) - 84,1 %,
  • trzeciorzęd (X) - 12,3 %,
  • czwartorzęd/kreda (QK) -1,2%
  • kreda (K) - 1,2 % ,
  • jura (J) - 1,2 %.

    50 punktów sieci krajowej (61,2%) znajdowało się na obszarach GZWP, wymagających najwyższej (ONO) lub wysokiej ochrony (OWO).

    W badanych ośrodkach wodonośnych dominowała warstwa porowa aż w 78 (96,3%) otworach, w 2 występowała warstwa porowo - szczelinowa, w 1 szczelinowo - krasowa.

    Monitoring regionalny, którego głównym zadaniem jest rozpoznanie oraz stała kontrola jakości zbiorników wód o znaczeniu regionalnym, prowadzony był w ramach monitoringu wojewódzkiego na ograniczonym terenie - 14 powiatów. Należy podkreślić, że jednolita sieć monitoringu regionalnego dla obszaru województwa mazowieckiego jeszcze nie funkcjonuje. Kontynuowane są jedynie w niektórych delegaturach WIOŚ (Ciechanów, Płock i Radom) badania wód podziemnych w odrębnych sieciach utworzonych w obszarach dawnych, zlikwidowanych województw.

    Wojewódzki monitoring wód podziemnych w 2000 r. tworzyło łącznie 38 otworów obserwacyjno-pomiarowych. W 27 ujęciach badano wody wgłębne, a w pozostałych 11 jakość wód gruntowych. Zgodnie z założonym programem pomiarowym badania wód podziemnych wykonywano 2-krotnie w ciągu roku (wiosna, jesień). Łącznie wykonano 2112 oznaczeń, w tym 637 w zakresie 6-11 wskaźników toksycznych i 1475 oznaczeń w zakresie 24-30 wskaźników nietoksycznych.


    4.2.  Kryteria oceny jakości wód podziemnych

    Wyniki badań sieci krajowej PIG przetworzył w komputerowej bazie MONBADA i ocenił zgodnie z zalecaną do stosowania przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska "Klasyfikacją jakości zwykłych wód podziemnych dla potrzeb monitoringu" zweryfikowaną w 1995 roku.

    Również zasada klasyfikacji wód badanych w monitoringu regionalnym była zgodna z ww. klasyfikacją.

    Klasyfikacja ta wyodrębnia:

  • klasę Ia - wód najwyższej jakości bez przekroczeń dopuszczalnych wskaźników zanieczyszczeń, nadających się do celów pitnych bez uzdatnienia;
  • klasę Ib - wód wysokiej jakości, nieznacznie zanieczyszczonych o naturalnym chemiźmie, odpowiadających wodom do celów pitnych i gospodarczych wymagających prostego uzdatniania.;
  • klasę II - wód średniej jakości o naturalnym chemiźmie, jak i zmienionych antropogenicznie, wymagających złożonego uzdatniania;
  • klasę III - wód niskiej jakości, w których cechy fizyczne i zawartość głównych wskaźników zanieczyszczeń, znacznie przekraczają normy obowiązujące dla wód pitnych.

    Przy klasyfikowaniu wód kierowano się następującymi zasadami:

  • przedziały dopuszczalnych stężeń lub zakresy wybranych wskaźników są zgodne z "Klasyfikacją......",
  • nie wydzielono klasy NOK. Pomimo stwierdzenia w badanej wodzie wyższych stężeń danego wskaźnika od określonych dla III klasy niskiej jakości, wodę klasyfikowano do III klasy,
  • przy klasyfikowaniu wody do odpowiedniej klasy, jako dopuszczalne przyjmowano przekroczenie wartości granicznych 3 wskaźników nietoksycznych, które mieściło się w granicach przypisanych bezpośrednio niższej klasie jakości. Jako niedopuszczalne traktowano przekroczenie wartości granicznych każdego z 11 zbadanych wskaźników o charakterze toksycznym.

    Wartości graniczne wskaźników zanieczyszczeń w poszczególnych klasach przedstawiono w tabeli 56.

    Tabela 56. Klasyfikacja zwykłych wód podziemnych dla potrzeb monitoringu (maksymalne dopuszczalne stężenia lub zakresy dla poszczególnych klas jakości wód zweryfikowane w roku 1995)

    Najwyższe dopuszczalne wartości wskaźników, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze, określone w załączniku nr 2 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 4 września 2000 roku (Dz.U. Nr 82, poz. 937), ocenione wg klasyfikacji monitoringowej, odpowiadają w większości klasie Ia lub Ib wód o najwyższej lub wysokiej jakości, a w przypadku związków azotowych - III klasie wód niskiej jakości.


    4.3.  Klasyfikacja wód podziemnych

    Wyniki badań monitoringowych przeprowadzonych w sieci krajowej w 2000 r. wykazują, że w województwie mazowieckim (wykres 52):

  • po raz pierwszy od kilku lat występują wody najwyższej jakości (klasy Ia) - 14,8% zbadanych otworów,
  • przeważają wody wysokiej jakości (klasa Ib) - 50,6% punktów,
  • do wód średniej jakości (klasa II) zaliczono 21,0% prób,
  • niską jakość wód (klasa III) stwierdzono w pozostałych 13,6% prób.

    Wykres 52. Jakość wód podziemnych w województwie mazowieckim w 2000 r.

    Klasyfikację zwykłych wód podziemnych w rozbiciu na wody gruntowe i wgłębne przedstawia tabela 57. W 2000 r. udział wód wgłębnych w Ia klasie najwyższej jakości wynosił 23,3%. Wód gruntowych w tej klasie stwierdzono ponad 4-krotnie mniej (5,2%). Natomiast odwrotną tendencję zarejestrowano w przypadku wód wysokiej jakości (klasy Ib). W wodach gruntowych było 63,2% prób, a w wodach wgłębnych już znacznie mniej - 39,5% prób. Wody wgłębne charakteryzowały się wyższym udziałem wód średniej jakości (klasy II) - 25,6% w stosunku do wód gruntowych (15,8%).

    Na zbliżonym poziomie utrzymywał się udział wód niskiej jakości (klasy III) w obu typach wód (11,6% w. wgłębne, 15,8% w. gruntowe).

    W porównaniu do analiz PIG dla całego kraju jakość wód podziemnych w województwie jest nieznacznie lepsza. W Polsce nieco więcej jest wód najwyższej jakości klasy Ia (17%), ale mniej wód wysokiej jakości klasy Ib (43,9%) i II klasy średniej jakości (15,3%). Zdecydowanie więcej stwierdzono w kraju najbardziej zanieczyszczonych wód w III klasie - 23,8%.

    Zarówno w Polsce jak i w województwie ogólna struktura jakości wód podziemnych jest odzwierciedleniem zmian zachodzących w wodach gruntowych. Wody wgłębne mają podobną jakość. Udział prób wód gruntowych i wgłębnych w poszczególnych klasach jakości zestawiono w tabeli 57.


    Tabela 57. Ogólna ocena jakości wód podziemnych w Polsce i woj. mazowieckim w 2000 r.
    Rodzaj wód, liczba zbadanych otworów Udział zwykłych wód podziemnych w danej klasie jakości [%]
    Ia Ib II III
    Wody gruntowe (ze źródlanymi):
    województwo - 38
    Polska - 350
    5,2
    9,4
    63,2
    49,2
    15,8
    9,4
    15,8
    32,0
    wody wgłębne:
    województwo - 43
    Polska - 302
    23,3
    25,8
    39,5
    37,7
    25,6
    22,2
    11,6
    14,3
    Ogółem:
    województwo - 81
    Polska - 652
    14,8
    17,0
    50,6
    43,9
    21,0
    15,3
    13,6
    23,8


    Klasyfikacja wód podziemnych w województwie mazowieckim w układzie pięter wodonośnych wskazuje na duży wpływ czynników antropogenicznych na obniżenie jakości wód płytkiego krążenia. W utworach czwartorzędowych, powszechnie użytkowanych, 14,7% zbadanych prób zostało zaliczonych do III klasy wód niskiej jakości. Próbki z wodami o najwyższej i wysokiej jakości stanowiły 66,2%. Niewiele mniej zanieczyszczone są wody trzeciorzędu (wykres 53). W utworach jurajskich występują wyłącznie wody wysokiej jakości (klasa Ib), natomiast niepokojący jest fakt obecności wód średniej jakości (klasa II) w utworach kredowych (okolice Radomia).

    Wykres 53. Jakość wód w układzie pięter wodonośnych
    Wykres 54. Jakość wód podziemnych w przedziałach głębokości

    Z analizy wyników oceny jakości wód podziemnych w przedziałach głębokości stropu warstwy wodonośnej wynika, że większa głębokość stropu nie zawsze przesądza o lepszej jakości wód. W wodach wgłębnych w warstwach 15-25m i poniżej 50m stwierdzono obecność wód niskiej jakości (III klasy). W wodach gruntowych klasę III niskiej jakości stwierdzono w dwóch górnych warstwach (do 10m).

    Sposób użytkowania ziemi najwyraźniej wpływał na obniżenie jakości wód gruntowych jak i wgłębnych. (wykres 55). W obszarach zabudowanych klasie III wód niskiej jakości odpowiadało ok. 20% otworów zarówno wód wgłębnych jak i gruntowych. Najlepsze wody klasy Ia i Ib przeważały w wodach gruntowych - 60%; wody wgłębne tej jakości stanowiły 47,4%

    Wykres 55. Jakość wód podziemnych na obszarach o różnym użytkowaniu

    W rejonie oddziaływania gruntów ornych przeważają wody najwyższej (klasy Ia) i wysokiej (klasy Ib) jakości, chociaż stwierdzono też obecność wód niskiej jakości w wodach gruntowych (20%). Wody niskiej jakości stwierdzono również w rejonie oddziaływania lasów (pierwszy raz badany otwór nr 1702 Kampinos).

    W województwie w najwyższych wartościach, w III klasie wód niskiej jakości lub nie odpowiadających klasyfikacji (NOK) wystąpiło ogółem 85 oznaczeń (2,4% zbadanych), w tym w grupach wskaźników toksycznych - 11, nietoksycznych - 74 (tabela 58). Zakres tych oznaczeń był zróżnicowany i obejmował tylko 3 (azot azotynowy, azot azotanowy i glin) spośród 11 wskaźników toksycznych. Pozostałe z nich występowały w niskich stężeniach, w większości w normach Ia i Ib klasy. Zakres ten był znacznie szerszy w przypadku wskaźników nietoksycznych - dotyczył 14 oznaczeń.

    Wskaźniki w wartościach III klasy lub NOK stwierdzono w 41 otworach badawczych, co stanowiło ok. 51% wszystkich zbadanych, ale do III klasy jakości zaliczono 10 otworów, w tym 9 ze względu na wysokie stężenia związków toksycznych: azotanów i azotynów. W 4 przypadkach dotyczyło to wód wgłębnych, przy czym tylko w jednym (m. Brańszczyk -1020, pow. wyszkowski) najwyższe stężenia azotu azotynowego nie odpowiadały klasyfikacji (NOK). Należy jednak podkreślić, że w 98,8% analizowanych próbek pod względem zawartości związków azotowych odpowiada standardom wody do picia określonym przez Ministra Zdrowia w rozporządzeniu z dnia 4 września 2000 r. (Dz. U. Nr 82, poz. 937, 2000 r.).

    Metale o charakterze toksycznym mają niewielki wpływ na obniżenie jakości badanych wód. Tylko w jednym otworze (Poręby Leśne - 27, pow. miński) w wodach gruntowych stwierdzono stężenia glinu wyższe od określonych jako dopuszczalne dla wód niskiej jakości (NOK).

    Wśród wskaźników nietoksycznych, w wartościach wód nie odpowiadających klasyfikacji najczęściej występowały: żelazo, stront, potas, azot amonowy, wodorowęglany, mangan, fosforany, wapń, chlorki, sód, suma substancji rozpuszczonych.

    Wysokie stężenia azotu azotanowego i azotynowego - w grupie wskaźników toksycznych oraz np. fosforanów, potasu, sodu, substancji rozpuszczonych, azotu amonowego (z jednoczesnym wysokim stężeniem substancji organicznych i chlorków) - w grupie wskaźników nietoksycznych świadczą o dużej antropopresji na wody podziemne, a przede wszystkim gruntowe.

    Natomiast wysokie czy podwyższone koncentracje żelaza, manganu, strontu, wapnia nie są skutkiem oddziaływania czynników antropogenicznych - wywołują je przede wszystkim czynniki geogeniczne.

    Monitoring regionalny

    Wyniki badań wiosennych

    Wyniki przeprowadzonych wiosną 2000 roku badań wód podziemnych wykazały III klasę niskiej jakości wód w 10,8% otworów obserwacyjno - pomiarowych (wykres 56, tabela 56), II klasę wód średniej jakości posiadało 18,9% ujęć, w tym 5 z nich są to wody wgłębne, 2 wody gruntowe. W pozostałych studniach - 70,3% występowały wody Ib klasy wysokiej jakości. W Ia klasie nie sklasyfikowano żadnego otworu.

    Wykres 56. Jakość wód podziemnych w badaniach wiosennych 2000 r.

    O III klasie jakości wód w 2 otworach - Ślubowo, pow. ciechanowski i Dębowe Pole, pow. lipski, decydowały wskaźniki toksyczne, w studni Sochaczew i Witkowice (pow. sochaczewski) wskaźniki nietoksyczne. W grupie oznaczanych wskaźników toksycznych zdecydowanie najwyższe stężenie (NOK) posiadał azot azotanowy w Ślubowie. Rtęć w Dębowym Polu występowała w III klasie.

    Wśród 745 oznaczeń wskaźników nietoksycznych 659 mieściło się w Ia lub Ib klasach wód najwyższej lub wysokiej jakości, 71 odpowiadało II klasie wód o średniej jakości. Do III klasy wód o niskiej jakości zaklasyfikowano 15 oznaczeń, w tym 5 przekraczających normę.

    Wykonano też łącznie 317 oznaczeń wskaźników toksycznych, wśród których większość (313) spełniała wymagania wód najwyższej lub wysokiej jakości (klasa Ia lub Ib). Do II klasy wód średniej jakości i III klasy wód niskiej jakości zaliczono po 2 oznaczenia wskaźników toksycznych.

    Wyniki badań jesiennych

    Jesienią 2000 roku stan i skład wody badanej w 25 otworach pomiarowo - kontrolnych był zbliżony do stwierdzonego wiosną. Niską jakość wód (III klasa) posiadało 10,8% otworów (wykres 57, tabela 59). Wody II klasy średniej jakości stwierdzono w 21,6 % studniach. W pozostałych ujęciach występowały wody Ib klasy - 67,6 %. Podobnie jak wiosną 2000 r. w żadnym z otworów nie stwierdzono klasy Ia najwyższej jakości wód.

    Wykres 57. Jakość wód podziemnych w badaniach jesiennych 2000 r.

    Toksycznym wskaźnikiem decydującym o niskiej jakości wód gruntowych był azot azotanowy w studniach w Ślubowie (pow. ciechanowski) i Lipowcu Kościelnym (pow. mławski), występujący w normie III klasy.

    W grupie wskaźników nietoksycznych w pozostałych otworach posiadających III klasę, stwierdzono jeszcze ponadnormatywne stężenia w zakresie potasu oraz przewodności elektrolitycznej. W III klasie występowały ponadto: mangan, sód, fosforany, utlenialność i barwa.

    Jesienią 2000 r. wykonano łącznie 730 oznaczeń wskaźników nietoksycznych. 640 mieściło się w Ia lub Ib klasach wód najwyższej lub wysokiej jakości, 74 odpowiadało II klasie, a III klasie 16 oznaczeń, w tym 8 przekraczało normę.

    Wykonano też 320 oznaczeń wskaźników toksycznych, w tym 316 to oznaczenia mieszczące się w normach wód najwyższej i wysokiej jakości klasy Ia i Ib. W II klasie wód średniej jakości i w III klasie wód niskiej jakości wystąpiły po 2 oznaczenia .

    W całym okresie badawczym największym zanieczyszczeniem charakteryzowały się wody gruntowe otworów obserwacyjnych: w Ślubowie pow. ciechanowski, w Sochaczewie i Witkowicach pow. sochaczewski.

    Znacznie, z Ib do III klasy pogorszyła się jakość wody w otworach w Lipowcu Kościelnym pow. ciechanowski, gdzie o klasyfikacji decydował azot azotanowy. Z Ib do II klasy pogorszył się stan wody 5 ujęć.

    Poprawie z III do Ib klasy uległa jakość wody jedynie w ujęciu Dębowe Pole pow. lipski, o jedną klasę z II do Ib - w 3 ujęciach.

    W 20 studniach w całym okresie badawczym jakość wody utrzymywała się na poziomie Ib klasy wód wysokiej jakości, nieznacznie zanieczyszczonych, o naturalnym chemiźmie, a w 3 - II klasy wód średniej jakości. Z ogółu 36 otworów badanych wiosną i jesienią w 6 nastąpiło pogorszenie jakości wody, w 4 uległa ona poprawie, w 26 była ustabilizowana utrzymując się na tym samym poziomie (tabela 59).

    Do głównych wskaźników obniżających jakość zwykłych wód podziemnych, podobnie jak w monitoringu krajowym, należą: azot azotanowy, żelazo, potas, sód, fosforany i mangan występujące często w wysokich i ponadnormatywnych stężeniach.

    Wody gruntowe, występujące najpłycej i nie izolowane od powierzchni utworami trudno przepuszczalnymi, są najbardziej narażone na zanieczyszczenie. W celu powstrzymania pogarszania się ich jakości konieczna jest poprawa sanitacji wsi i obszarów podmiejskich. Wody wgłębne, lepiej izolowane generalnie nie wykazują obniżenia jakości powodowanego czynnikami antropogenicznymi. Obniżenie ich jakości często spowodowane jest podwyższoną zawartością naturalnych wskaźników jak żelazo i mangan. Zachodzi jednak obawa, że w dłuższym czasie w wyniku powolnych procesów migracji zanieczyszczeń jakość wód wgłębnych może ulec pogorszeniu.


    4.4.  Zmiany jakości wód podziemnych w latach 1995 - 2000

    Sieć krajowa monitoringu wód podziemnych funkcjonująca od 1991 r. podlega ciągłej weryfikacji. Z około 1000 punktów obserwacyjnych w chwili powstania obecnie sieć liczy 726. W 1995 r. zmianie uległy zasady klasyfikacji jakości zwykłych wód podziemnych i dlatego porównaniem objęto tylko 54 otwory zlokalizowane na terenie województwa mazowieckiego, w tym 29 wód gruntowych i źródlanych i 25 - wgłębnych.

    Wykres 58. Jakość wód podziemnych w latach 1995 i 2000 w województwie mazowieckim (monitoring krajowy)

    W porównaniu do wyników badań z 1995 r. jakość zwykłych wód podziemnych w województwie mazowieckim w 2000 r. uległa nieznacznej poprawie w przypadku wód niskiej jakości - spadek o 3,7% udziału wód klasy III (wykres 58). Zaobserwowany w 2000 r. istotny spadek o 22,2% wód zaliczanych do klasy Ib spowodowany został przede wszystkim podwyższeniem ich jakości, pozwalającym zaliczyć te wody do klasy Ia (16,7%). Po raz pierwszy od kilku lat stwierdzono występowanie w województwie wód o najwyższej jakości (klasa Ia) w utworach czwarto i trzeciorzędowych, głównie wód wgłębnych (27,6%). Jednocześnie w wodach wgłębnych zanotowano spadek o 13,8% udziału wód wysokiej jakości (Ib klasy) na rzecz wód średniej jakości (w utworach kredowych).

    W wodach gruntowych pojawiły się wody najwyższej jakości klasy Ia (4%), utrzymywał się stały poziom ilości wód wysokiej jakości (Ib klasa - 60,0%), wzrósł udział wód średniej jakości (klasy II o 4%) i zmalał o 8% udział wód niskiej jakości (III klasy).

    Porównując jakość wód podziemnych w województwie mazowieckim w latach 1995 i 2000 stwierdzono (tabela 58):

  • poprawę jakości wód: w 4 otworach z klasy III wód niskiej jakości i jednego z klasy II wód średniej jakości do klasy Ib wód wysokiej jakości i w 9 punktach z klasy Ib do klasy Ia wód najwyższej jakości,
  • pogorszenie jakości wód: w 2 otworach z klasy Ib i jednego z klasy II do klasy III wód niskiej jakości i w 5 otworach z klasy Ib do II wód średniej jakości.

    O zmianach klasyfikacji wód o dwie klasy (z III do I lub odwrotnie) decydowała obecność związków toksycznych: azotu azotynowego lub azotanowego.

    Nadal niską jakość (klasa III) wykazuje 5 otworów obserwacyjnych:

  • nr 18 - Żelechów i nr 21 - Jaźwiny, pow. garwoliński
  • nr 22 - Wodynie, pow. siedlecki
  • nr 283 - Piotrkowice, pow. kozienicki
  • nr 429 - Wiksin, pow. ciechanowski.
    w których występują wysokie stężenia wskaźników toksycznych azotu azotanowego i azotynowego (w granicach III klasy) oraz otwór obserwacyjny nr 27 - Poręby Leśne, pow. miński, gdzie o klasyfikacji w 2000 r. zdecydowało wysokie stężenie glinu (NOK).

    Graficzne porównanie jakości zwykłych wód podziemnych w województwie mazowieckim w latach 1995 i 2000 w układzie pięter wodonośnych, w zależności od głębokości stropu wodonośnego oraz użytkowania terenu przedstawiono na wykresach 59 a, b, c, a lokalizację wraz z ogólną klasyfikacją w 2000 r. na mapie 23.

    Mapa 23. Lokalizacja punktów obserwacyjnych i ich klasyfikacja na tle zbiorników wód podziemnych (GZWP) w 2000 r.

    Tabela 58. Charakterystyka otworów obserwacyjno - pomiarowych sieci krajowej monitoringu zwykłych wód podziemnych w województwie mazowieckim ,badanych w latach 1995 i 2000

    Tabela 59. Klasyfikacja jakości zwykłych wód podziemnych badanych w 2000 roku w monitoringu regionalnym

    Wykres 59. Jakość wód podziemnych w latach 1995 i 2000 na terenie województwa mazowieckiego w badaniach wiosennych 2000 r.

    5.  OSIĄGNIĘCIA OSTATNICH LAT

  • Budowa oczyszczalni ścieków "Czajka" w Warszawie o przepustowości 400 000 m3/dobę oraz zrealizowanie 32 oczyszczalni komunalnych o łącznej przepustowości 255 000 m3/dobę,
  • Wybudowanie 81 oczyszczalni gminnych i licznych oczyszczalni przyzagrodowych.,
  • Ograniczenie ilości zużycia wody oraz odprowadzanych ścieków, poprzez wprowadzenie zamkniętych obiegów wód w zakładach i opomiarowanie zużycia wody,
  • Poprawa gospodarki wodno - ściekowej w przemyśle energetycznym , w tym:
    -- wybudowanie oczyszczalni ścieków przemysłowo - deszczowych w "Elektrowni B" w Ostrołęce,
    - zamknięcie obiegu wód nadosadowych z mokrego składowiska odpadów paleniskowych w Elektrociepłowni Żerań w Warszawie i wyeliminowanie ich zrzutu do Wisły,
    - uruchomienie w EC Siekierki automatycznej stacji pomiarowej, służącej do pomiarów w wodzie ujmowanej z rzeki Wisły i odprowadzanych ściekach pochłodniczych,
    - w Elektrowni ,,Kozienice" w Świerżach Górnych zmodernizowanie urządzeń oczyszczających ścieki z bloków 8x200 MW w wyniku czego ograniczono odprowadzanie niedostatecznie oczyszczonych ścieków,
  • Poprawa gospodarki wodno - ściekowej w głównych zakładach przemysłowych w tym:
    -- w Polskim Koncernie Naftowym "ORLEN" S.A. w Płocku poprzez:
    - modenizację oczyszczalni mechanicznej ścieków
    I stopnia, - budowę oczyszczalni wód opadowych z terenu zakładu
    i okolicznych terenów rolnych, - wykonanie flotacji I i II stopnia
    - zmianę systemu napowietrzania ścieków na II stopniu biologii,
    -- w Cukrowni "Glinojeck" S.A. w Glinojecku ograniczono ilość pobieranej wody i zmniejszono ilość ścieków poprzez zamknięcie obiegu wody ""zregenerowanej",
    -- w OSM Kosowie Lackim zakończono I etap i rozpoczęto dalszą budowę oczyszczalni, co w znacznym stopniu poprawiło jakość wody rzeki Kosówki,
    -- w Zakładach Naprawczych "Mińsk Mazowiecki" S.A. w Mińsku Mazowieckim prowadzona jest dalsza modernizacja systemu kanalizacji deszczowej i zaolejonych ścieków przemysłowych wraz z budową urządzeń oczyszczających.
    -- Zakończenie modernizacji zakładowej oczyszczalni ścieków w "Intercell" S.A. w Ostrołęce
    -- Wybudowanie chemicznej oczyszczalni ścieków chromowych (garbarskich) przy oczyszczalni komunalnej dla miasta Radomia o przepustowości 100 m3/d.
  • Oddanie do eksploatacji zbiornika wodnego Domaniów na rzece Radomce

    6.  NAJPILNIEJSZE ZADANIA

  • Budowa oczyszczalni ścieków dla lewobrzeżnej części Warszawy,
  • Modernizacja większości oczyszczalni ścieków o przepustowości powyżej 2 000 m3/d w celu zapewnienia odpowiedniej redukcji fosforu, aby dostosować jakość ścieków do norm obowiązujących od 2000 roku,
  • Rozbudowa oczyszczalni ścieków w Wołominie i skanalizowanie Radzymina,
  • Zakończenie rozbudowy oczyszczalni w Pruszkowie i przystąpienie do modernizacji oczyszczalni w Błoniu i Grodzisku Mazowieckim,
  • Rozwiązanie problemu gospodarki osadami ściekowymi z oczyszczalni ze szczególnym uwzględnieniem oczyszczalni "Czajka" w Warszawie,
  • Kontynuacja budowy sieci kanalizacyjnej i oczyszczalni na terenach wiejskich. Rozwiązanie problemu niedociążenia oczyszczalni ścieków wynikającego min. z niedostatecznie rozwiniętej sieci kanalizacyjnej. Wprowadzenie i stosowanie na wszystkich etapach postępowania zasady "skojarzonego działania" w stosunku do zadań dotyczących wodociągowania i kanalizacji wsi,
  • Rozwiązanie problemu wód opadowych odprowadzanych z terenów miejskich i tras komunikacyjnych oraz likwidacja "dzikich" podłączeń ścieków socjalno - bytowych do kanalizacji deszczowych,
  • Usunięcie zanieczyszczeń ropopochodnych występujących w postaci plamy na powierzchni wód podziemnych na terenie Polskiego Koncernu Naftowego "ORLEN" S.A.w Płocku,
  • Dokończenie budowy kanalizacji opaskowej nad Jeziorem Zegrzyńskim, która będzie zbierała wszystkie ścieki od Wierzbicy nad Narwią do Popowa nad Bugiem i kierowała je do zbiorczej oczyszczalni w Orzechowie,
  • Zwiększenie zasobów wód powierzchniowych poprzez budowę dużych zbiorników wodnych i rekonstrukcję zbiorników małej retencji.

    Fotografia 8.


    |Powrót do góry|   |Następny rozdział|