ROZDZIAŁ V

ODPADY




Autor
M. Paszkowska
















Obowiązek planowania gospodarki odpadami w celu jej właściwej realizacji, został wyraźnie sformułowany w uchwalonej przez Sejm RP ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62/01 poz. 628). Powszechna zasada gospodarowania odpadami (Rozdział 2 art. 5 Ustawy o odpadach) brzmi "Kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów, powinien takie działania planować, projektować i prowadzić tak aby:

  • zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich negatywne oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów,podczas i po zakończeniu ich użytkowania,
  • zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk, jeżeli nie udało się zapobiec ich powstaniu,
  • zapewniać zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwianie odpadów, których powstaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi".

    Obowiązek opracowywania planów gospodarki odpadami dotyczy zarówno organów administracji państwowej różnego szczebla, tj. ministra właściwego do spraw środowiska (plan krajowy), zarządów województwa, powiatu i gminy (plany wojewódzkie, powiatowe, gminne), jak i pojedynczego wytwórcy odpadów.

    Elementami planów są, m.in.: ustalenie aktualnego stanu gospodarki odpadami (w tym - rodzaj, ilość, źródło pochodzenia odpadów), prognozowanie zmian, istniejąca infrastruktura zagospodarowania odpadów, określenie systemu monitoringu i możliwość oceny realizacji celów. Do ścisłej ewidencji ilościowej i jakościowej wytwarzanych odpadów oraz określenia sposobów ich zagospodarowania są obowiązani posiadacze odpadów, poza osobami fizycznymi, wykorzystującymi odpady na własne potrzeby, nie będącymi przedsiębiorcami.

    Przytoczone obowiązki potwierdzają konieczność dalszego monitorowania gospodarki odpadami, czym dotychczas zajmowały się WIOŚ w strukturze Państwowego Monitoringu Środowiska IOŚ oraz GUS dla potrzeb statystyki publicznej i raportów OECD.

    Informacje o ilości wytwarzanych odpadów i ilościowych charakterystykach sposobu ich zagospodarowania oraz o pełnym obrocie odpadami (w tym niebezpiecznymi) przyczyniają się również do rozszerzenia wiedzy na temat uciążliwości odpadów i zagrożeń stwarzanych przez nie dla środowiska.

    Monitorowanie gospodarki odpadami w skali regionalnej daje możliwość szybkiego identyfikowania nieprawidłowości w obrocie odpadami i skutecznego reagowania.

    Gospodarkę odpadami (z wyłączeniem odpadów komunalnych) województwa mazowieckiego monitoruje WIOŚ Warszawa, wykorzystując program służący do gromadzenia danych emisyjnych SIGOP-W.

    Podstawowa Wojewódzka Baza Danych SIGOP-W zawiera informacje dotyczące odpadów niebezpiecznych. Dla potrzeb własnych, WIOŚ w Warszawie rozszerzył zakres ewidencjonowanych odpadów, włączając odpady inne niż niebezpieczne, poza odpadami komunalnymi. Zastosowana klasyfikacja odpadów jest zgodna z rozporządzeniem MOŚZNiL z dnia 24.12.1997r. (Dz. U. Nr 162, poz. 1135). Ilość zarejestrowanych w bazie podmiotów wzrosła z 638 w 1999 r. do 964 w roku 2000.


    1.  ODPADY POCHODZENIA PRZEMYSŁOWEGO

    (W rozdziale określono umownie "odpady z wyłączeniem odpadów komunalnych" pojęciem "odpady pochodzenia przemysłowego".)

    Bilans odpadów pochodzenia przemysłowego wg GUS

    W Polsce wytworzono w 2000 r. ok. 125,5 mln Mg odpadów pochodzenia przemysłowego. Zagospodarowano ok. 121,6 mln Mg, w tym ok. 77% (96,5 mln Mg) wykorzystano a 20% (25,1 mln Mg) unieszkodliwiono, łącznie ze składowaniem. Unieszkodliwienie odpadów w 89% (22,3 mln Mg) polega na zdeponowaniu na składowiskach. Tendencje w rozwoju gospodarki odpadami na przestrzeni dziesięciolecia 1990-2000 przedstawia tabela 60.


    Tabela 60. Odpady z wyłączeniem odpadów komunalnych w Polsce w latach 1990 - 2000
    Zagospodarowanie odpadów 1990 1995 1999 2000
    mln Mg % mln Mg % mln Mg % mln Mg %
    Odpady wytworzone 143,9 100 122,7 100 126,2 100 125,5 100
    Odpady wykorzystane 77,1 53,6 66,9 54,6 92,0 72,9 96,5 76,9
    Unieszkodliwione bez składowania 0,3 0,2 0,3 0,2 0,3 0,2 2,8 2,2
    Składowane 66,5 46,2 55,5 45,2 27,7 22,0 22,3 17,8
    Inne x x x x 6,2 4,9 3,9 3,1


    Około 3,5%, tj. ok. 4,3 mln Mg odpadów wytworzonych w kraju stanowią odpady pochodzące z województwa mazowieckiego. Daje to 6 miejsce pod względem ilości odpadów wytworzonych, po woj. śląskim, dolnośląskim, małopolskim, łódzkim i zachodniopomorskim.

    Województwo mazowieckie zajmuje także szóste miejsce pod względem ilości wykorzystanych odpadów oraz odpadów wykorzystanych z nagromadzonych na składowiskach (co dotyczy głównie odpadów paleniskowych z elektrowni i elektrociepłowni oraz hutniczych). Odpady unieszkodliwione w województwie mazowieckim stanowią 6,6% (ok.1,6 mln Mg) wszystkich unieszkodliwionych odpadów w Polsce. Pod tym względem województwo mazowieckie zajmuje 5 miejsce w kraju. Z łącznej ilości odpadów unieszkodliwionych ok. 1,57 mln Mg (94,7%) zostało zdeponowanych na składowiskach a 87 tys. Mg unieszkodliwionych innymi metodami. Składowanie stanowi nadal dominujący sposób unieszkodliwiania odpadów w województwie. Pod względem ilości deponowanych odpadów województwo mazowieckie znajduje się na 4 miejscu w Polsce. Unieszkodliwianie innymi metodami (przede wszystkim termicznie i biochemicznie) stawia nas na 3 miejscu.

    Do końca roku 2000 na składowiskach w województwie mazowieckim nagromadzono ok. 40,7 mln Mg odpadów, tj. 2% wszystkich odpadów nagromadzonych.


    Wykres 60. Bilans odpadów pochodzenia przemysłowego wg GUS
    Tabela 61. Bilans odpadów pochodzenia przemysłowego w Polsce wg GUS w 2000 r.
    Wyszczególnienie Odpady wytworzone
    [tys. Mg]
    Odpady wykorzystane
    [tys. Mg]
    Odpady unieszko_
    dliwione (bez składowania)
    [tys. Mg]
    Odpady składowane
    [tys. Mg]
    Odpady nagromadzone
    [tys. Mg]
    Odpady wykorzystane z nagroma-
    dzonych na składowiskach do 01.01.2000 r.
    [tys. Mg]
    Polska 125 484,1 96 468,5 2 771,0 22 346,7 2 011 034,5 9 524,9
    Mazowieckie 4 383,5 2 771,0 87,4 1 570,4 40 758,3 303,4
    Udział woj. mazowieckiego % 3,49 2,61 3,15 7,02 2,03 3,18
    Miejsce woj. mazowieckiego w Polsce 6 6 3 4 8 6


    Wykres 61. Gospodarka odpadami w Polsce i województwie mazowieckim w 2000 r.
    Tabela 62. Zagospodarowanie odpadów pochodzenia przemysłowego w województwie mazowieckim w 2000 r. na tle Polski (wg GUS)
    Wyszczegól-
    nienie
    Ilość odpadów
    wykorzys-
    tanych
    i unieszkodli-
    wionych
    w tys. Mg
    Odpady zagospodarowane Odpady unieszkodliwione
    odpady
    wykorzy-
    stane
    odpady
    unieszkodli-
    wione
    odpady unieszkodliwiane,
    bez składowania
    odpady
    składowane
    tys. Mg
    --------
    [%]
    ogółem w tym:
    termicznie kompostowane
    tys. Mg
    --------
    [%]]
    tys. Mg
    --------
    [%]
    tys. Mg
    --------
    [%]]
    tys. Mg
    --------
    [%]
    tys. Mg
    --------
    [%]
    Polska 121586,2 96468,5
    -------
    79,3
    25117,7
    -------
    20,7
    2771,0
    -------
    11,0
    186,9
    -------
    0,74
    73,7
    -------
    0,29
    22346,7
    -------
    89,0
    Mazowieckie 4179,5 2521,7
    -------
    60,3
    1657,8
    -------
    39,7
    87,4
    -------
    5,3
    43,7
    -------
    2,64
    7,0
    -------
    0,42
    1570,4
    -------
    94,7


    Pochodzenie, produkcja i zagospodarowanie odpadów, z wyłączeniem odpadów komunalnych, według wojewódzkiej bazu SIGOP-W w 2000 r.

    W województwie mazowieckim wytworzono w 2000 r. 4 869,9 tys. Mg odpadów pochodzenia przemysłowego. Zagospodarowano poprzez wykorzystanie 2 984,6 tys. Mg odpadów, poprzez unieszkodliwienie 240,4 tys. Mg, a zdeponowano na składowiskach 1 601,9 tys. Mg. Na terenach zakładów wytwarzających zmagazynowano 137,5 tys. Mg odpadów. W porównaniu do roku 1999, ilość wytworzonych odpadów wzrosła o ok. 1 200 tys. Mg.

    Informacje o ilości odpadów wytworzonych przez zakłady ewidencjonowane w 2000 r. są porównywalne z danymi GUS dla województwa mazowieckiego, uzyskanymi ze 134 podmiotów, tj. ponad 4,0 mln Mg. Świadczy to o zasadniczym wpływie na sumę odpadów wytworzonych, ilości odpadów powstających w dużych zakładach przemysłowych.

    Łączna ilość wytworzonych odpadów przez wymienione 12 jednostek wyniosła ok. 3,405 mln Mg, tj. ok.70% ilości ogólnej.

    W województwie mazowieckim najwięcej odpadów powstaje w powiatach: warszawskim (Elektrociepłownie Warszawskie, HUTA Lucchini-Warszawa), kozienickim (Elektrownia KOZIENICE), legionowskim (MPWiK Zakład Wodociągu Północnego), ciechanowskim (Cukrownia GLINOJECK), żyrardowskim (Żyrardowskie Zakłady Przemysłu Spirytusowego POLMOS), sokołowskim (Cukrownia SOKOŁÓW), płockim (Cukrownia MAŁA WIEŚ), w Ostrołęce (ZE OSTROŁĘKA) i Płocku (PKN ORLEN).


    Tabela 63. Wytwórcy największych ilośći odpadów w województwie mazowieckim w 2000 r. wg SIGOP-w
    Lp. Gmina Nazwa zakładu
    1 Wieliszew MPWiK Zakład Wodociągu Północnego
    2 Kozienice Elektrownia "KOZIENICE" S.A. Świerże Górne
    3 Glinojeck Cukrownia GLINOJECK S.A.
    4 Warszawa - Centrum EW S.A. Grupa Vattenfall Elektrociepłownia SIEKIERKI
    5 m. Ostrołęka Zespół Elektrowni "OSTROŁĘKA" S.A.
    6 Żyrardów Żyrardowskie Zakłady Przemysłu Spirytusowego POLMOS
    7 Warszawa - Białołęka EW S.A. Grupa Vattenfall Elektrociepłownia ŻERAŃ
    8 Sokołów Podlaski Cukrownia "SOKOŁÓW" S.A.
    9 m. Płock PKN ORLEN S.A.
    10 Krasiniec Cukrownia "KRASINIEC" S.A.
    11 Mała Wieś Cukrownia "MAŁA WIEŚ" S.A.
    12 Warszawa - Bielany Huta Lucchini -Warszawa Sp. z o.o.


    Tabela 64. Bilans odpadów pochodzenia przemysłowego w województwie mazowieckim w 2000 r. (wg WIOŚ SIGOP-W)

    Pochodzenie i podstawowe rozdaje wytwarzanych odpadów

    Odpadami wytwarzanymi w największej ilości w województwie mazowieckim są:

  • popioły lotne i żużle z elektrowni, elektrociepłowni i kotłowni - ok. 1 565,5 tys. Mg,
  • odpady z uzdatniania wody i z oczyszczania ścieków - ok. 1 014,5 tys. Mg,
  • odpady technologiczne z cukrowni - ok. 840,6 tys. Mg,
  • odpady z produkcji napojów alkoholowych, bezalkoholowych i drożdży - ok. 272,6 tys. Mg,
  • odpady z hutnictwa żelaza i stali - ok. 100,1 tys. Mg,
  • odpady z przemysłu mięsnego - ok. 96,2 tys. Mg,
  • odpady z przemysłu skórzanego - ok. 94,2 tys. Mg,
  • odpady materiałów budowlanych i izolacyjnych, także z licznych remontów i rozbiórek, łącznie ok.186,6 tys. Mg z podgrup 1701, 1704, 1705.

    W znacznych ilościach wytworzono odpady: opakowaniowe (grupa 15), ropopochodne osady z przeróbki ropy naftowej (05), odpady z produkcji papieru i tektury (03), odpady z kształtowania i powierzchniowej obróbki metali (12).

    Z odpadów powszechnie występujących w województwie, od licznej i rozproszonej grupy wytwórców, należy wymienić odpady poużytkowe, tj. - oleje odpadowe (13), akumulatory ołowiowe, opony samochodowe i lampy zawierające rtęć (16) oraz odczynniki fotograficzne (09, 16) i selektywnie zbierane szkło, metale, tworzywa sztuczne, drewno, bioodpady.


    Wykorzystanie i unieszkodliwanie odpadów w 2000 r.

    Największą ilość odpadów pochodzenia przemysłowego przekazano do wykorzystania w powiatach: warszawskim (Elektrociepłownie Warszawskie, HUTA Lucchini-Warszawa, MPWiK), ciechanowskim (Cukrownia GLINOJECK), kozienickim (Elektrownia KOZIENICE), żyrardowskim (POLMOS), sokołowskim (Cukrownia SOKOŁÓW), płockim (Cukrownia MAŁA WIEŚ) oraz w Ostrołęce (ZE OSTROŁĘKA) i Płocku (PKN ORLEN S.A.).

    W sposobie zagospodarowania odpadów poprzez wykorzystanie, przeważa w województwie mazowieckim gospodarcze wykorzystanie odpadów: w postaci przetwarzanych surowców wtórnych, w procesach technologicznych, na cele budowlane, paszowe, do kształtowania powierzchni gruntów, do nawożenia. Dotyczy to wg GUS ok. 60% odpadów wytworzonych w województwie, tj. ponad 2,5 mln Mg. W Polsce, w 2000 r. wykorzystano ok. 96 mln Mg odpadów, tj. prawie 80% ogólnej ilości. Istnieje także wykorzystanie energetyczne odpadów. Znanym przykładem jest spalanie zrębków drzewnych w kotłowni (piec piezoelektryczny) Zakładu Zieleni Miejskiej w Otwocku a na większą skalę spalanie kory odpadowej z INTERCELL S.A. w Ostrołęce w kotle fluidalnym w ZE OSTROŁĘKA. W okresie minionego dziesięciolecia zakłady energetyczne z krajowej i wojewódzkiej listy najbardziej uciążliwych dla środowiska, skutecznie rozwiązywały problem zagospodarowania odpadów poprodukcyjnych w inny sposób niż poprzez gromadzenie ich na składowisku. Dużym osiągnięciem jest uzyskany ponad dwukrotny spadek ilości rocznie składowanych odpadów paleniskowych w największych elektrowniach (KOZIENICE, OSTROŁĘKA) oraz ponad trzykrotny w elektrociepłowni ŻERAŃ i całkowity brak przychodu odpadów na składowisku w EC SIEKIERKI. Uboczne produkty spalania są wykorzystywane gospodarczo. Popioły i żużle są przetwarzane na materiały budowlane (produkcja cementu, spoiw, mieszanek betonowych), popioły fluidalne (EC ZERAŃ) wykorzystywane do rekultywacji terenów szkód górniczych.

    Przeróbka i zagospodarowanie osadów powstających w wyniku oczyszczania ścieków komunalnych jest narastającym od lat problemem w skali województwa. Ich wzrastająca ilość jest ściśle związana z intensyfikacją procesów oczyszczania biologicznego i chemicznego oraz stosowaniem technologii ukierunkowanych na usunięcie związków azotu i fosforu. Upowszechniona w województwie mazowieckim metoda biologicznego oczyszczania ścieków prowadzi do powstawania poprocesowych osadów ściekowych :

  • z oczyszczania ścieków komunalnych o kodzie 190805 bez 190809 (kierowanych do urządzeń technologicznych innych oczyszczalni i na składowiska komunalne),
  • osadów ustabilizowanych (190809) z oczyszczalni wyposażonych w urządzenia do przeróbki osadów (nadających się do wykorzystania).

    Możliwe jest wykorzystanie osadów na cele rolnicze lub nierolnicze, nieprzemysłowe. Osady ściekowe muszą jednak spełniać bardzo ostre kryteria, dopuszczające do ich zastosowania, pod względem: zawartości metali ciężkich, bakterii chorobotwórczych, jaj pasożytów, uwodnienia, zawartości azotu, fosforu i potasu. Do wykorzystania rolniczego nadają się osady ściekowe po stabilizacji. Dobrą technologią stabilizującą i odkażającą osady jest kompostowanie. W 2000 r. wykorzystano w województwie mazowieckim (wg GUS) ok. 75,8 tys. Mg osadów ściekowych z oczyszczalni ścieków komunalnych, co stanowi ok. 91,2% osadów wytworzonych (87,6 tys. Mg). W wielu oczyszczalniach gospodarka osadowa ogranicza się do odwadniania osadów na poletkach i wywozu na składowiska komunalne. Obserwuje się jednak tendencję ograniczania takiego sposobu postępowania. W 2000 r. na składowiskach zdeponowano (wg GUS) ok. 5 tys. Mg osadów. Znaczna ilość osadów ściekowych (ok. 60 tys. Mg) jest nagromadzona na poletkach, lagunach i w stawach osadowych na terenach oczyszczalni.

    Nieznaczną ilość, ok. 100 Mg osadów ściekowych, unieszkodliwiono biochemicznie.

    Zakłady o największej ilości odpadów unieszkodliwionych znajdują się na terenach powiatów grodzkich i ziemskich: m. Radom, m. Płock, garwoliński, radomski i warszawski. Rodzaje odpadów unieszkodliwionych w największych ilościach, to przede wszystkim: ciecze garbarskie nie zawierające chromu (grupa 04), tłuszcze i mieszaniny olejów i ropopochodne osady z oczyszczania ścieków (grupy 19 i 05), odpady z przemysłu mleczarskiego (grupa 02).

    Mało odpadów jest unieszkodliwiane w inny sposób niż przez składowanie. Obejmuje ok. 2% odpadów wytworzonych w województwie (w Polsce ok. 2,2% tj. 2,7 mln Mg). Procesy te polegają na przekształcaniu fizycznym, chemicznym, biologicznym odpadów, rzadko w instalacjach własnych, najczęściej u profesjonalnych odbiorców z terenu kraju.

    Wśród wyżej wymienionych metod unieszkodliwiania odpadów przeważa metoda termiczna. Jak podaje GUS, w 2000 r. ok. 44 tys. Mg odpadów zostało unieszkodliwionych termicznie. Stawia to województwo mazowieckie na pierwszym miejscu w Polsce, przed pomorskim, warmińsko - mazurskim i zachodniopomorskim. Metody termiczne są stosowane w celu unieszkodliwiania, przede wszystkim: tłuszczów i olejów z oczyszczalni ścieków, ropopochodnych szlamów i odpadów stałych, emulsji olejowych, odpadów medycznych, a w niedługim czasie - do unieszkodliwienia odpadów komunalnych. Prawie cała ilość odpadów, tj. 40,5 tys. Mg została poddana rozkładowi termicznemu w PKN ORLEN S.A. w Płocku. Zakład uruchomił trzy piece fluidalnego spalania i piec obrotowy w celu unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych, a od końca 2000 r. także innych niż niebezpieczne.

    W wielu obiektach (instalacjach), np. szpitalnych, spalanie odpadów odbywa się bez zachowania wymagań ochrony środowiska i zdrowia ludzi. Jako metoda unieszkodliwiania zdarza się włączanie odpadów (np. czyściwa zaolejonego) do składu paliwa w zakładowych kotłowniach. Jest to niezgodne z przepisami dotyczącymi inwestycji związanych z termicznym przekształcaniem odpadów, dla których organem wydającym zezwolenia jest wojewoda, oraz nie są spełniane warunki eksploatacji urządzeń do termicznego przekształcania odpadów, określone w odrębnych przepisach.


    Składowanie odpadów w 2000 r.

    Jedną z form unieszkodliwiania odpadów jest ich składowanie. Największe ilości odpadów składowanych występują w powiatach: legionowskim (osady z klarowania wody MPWiK - w zbiornikach lagunowania Zakładu Wodociągu Północnego), kozienickim (popioły i żużle Elektrowni KOZIENICE w Świerżach Górnych), m. Ostrołęka (popioły i żużle ZE OSTROŁĘKA - składowisko "Łęg" w Łęgu Starościńskim w gm. Lelis), warszawskim (mieszanki popiołowo-żużlowe, osady z dekarbonizacji wody EC ŻERAŃ - mokre składowisko odpadów, odpady produkcyjne Huty Lucchini-Warszawa - hałda przyzakładowa).

    W województwie mazowieckim zdeponowano ok. 36% (tj. ok. 1,6 mln Mg) odpadów wytworzonych (w Polsce ok. 18% tj. ok. 22 mln Mg), największe ilości odpadów na składowiskach przemysłowych (własnych) zakładów, wymienionych w tabeli 65.

    W 2000 r. nagromadzenie odpadów, z wyłączeniem odpadów komunalnych, osiągnęło w województwie wielkość 40,7 mln Mg (GUS), co stanowi ok. 2,0% nagromadzonych odpadów w Polsce. Najwięcej odpadów przemysłowych - popiołów lotnych i żużli z energetyki zawodowej - nagromadzono w gminie Kozienice (> 25 mln Mg - Świerże Górne), w gminie Lelis powiat ostrołęcki (> 7 mln Mg) i Warszawie (> 5 mln Mg). Poza odpadami z energetycznego spalania paliw, znaczące ilości odpadów pochodzą z uzdatniania wody pitnej i produkcji materiałów budowlanych. W stosunku do roku 1998 (wg GUS) ilość odpadów nagromadzonych na składowiskach przemysłowych zmalała w 2000 r. z ponad 42 mln Mg do ok. 40 mln Mg. Wynika to, m.in., z prowadzonej sprzedaży odpadów paleniskowych przez największe elektrownie i elektrociepłownie, w celu wykorzystania. W 2000 r. ze składowiska EC SIEKIERKI i EC ŻERAŃ zagospodarowano łącznie ok. 30 tys. Mg, w ZE OSTROŁĘKA wykorzystanie odpadów paleniskowych wyniosło prawie 78 tys. Mg, a w Elektrowni KOZIENICE ponad 320 tys. Mg. Ze składowiska Huty Lucchini-Warszawa zagospodarowano ok. 57 tys. Mg odpadów. Wytworzone w 2000 r. w Cukrowni "Krasiniec" pozostałości po wysłodzeniu buraków (wysłodki) w ilości 78,2 tys. Mg oraz wcześniej nagromadzone błoto defekosaturacyjne, w całości rolniczo wykorzystano.

    W 13 powiatach województwa mazowieckiego, na składowiskach czynnych i zamkniętych, nagromadzono znaczne ilości odpadów pochodzenia przemysłowego, co przedstawia tabela 65.

    Tabela 65. Wykaz składowisk przemysłowych w województwie mazowieckim - stan na 31.12.2000 r. (WIOŚ)

    Na terenie powiatu grodzkiego Radom, znajduje się wykorzystywane do 1999 r., jedyne w województwie wylewisko osadów ściekowych garbarskich zawierających chrom - Radomskie Zakłady Garbarskie S.A. w upadłości. Od szeregu lat ma ujemny wpływ na środowisko wodno-gruntowe a zawarte w nim zanieczyszczenia, w szczególności azot amonowy i chlorki, powodują zagrożenie dla wód podziemnych i otaczających gruntów.

    Zgodnie z Ustawą o odpadach z 27 czerwca 1997 r. (art.21 ust. 6), od 1998 r. została zmieniona kwalifikacja niektórych dotychczasowych składowisk, jak: kory drzewnej w INTERCELL w Ostrołęce, odpadów pogalwanicznych ERA i przemysłowych ELGO w Gostyninie, sezonowania osadów w zakładzie BORYSZEW w Sochaczewie, odpadów przemysłowych w "Lear" (d. Polovat) i PKN ORLEN S.A. w Płocku oraz materiałów budowlanych PKN ORLEN S.A. w Starej Białej - na miejsca gromadzenia odpadów, w celu wykorzystania. Do większych miejsc gromadzenia zaliczono także place składowe osadów odwodnionych (d. laguny, stawy osadowe dużych oczyszczalni ścieków), magazyny odbioru odpadów niebezpiecznych (LOBBE Płock). Od 1997 r. zlikwidowano w województwie kilka składowisk przemysłowych: w Płocku (popiołów wanadowych i zużytych katalizatorów - PKN ORLEN S.A., odpadów przemysłowych - Płocka Stocznia Rzeczna), Cukrowni KRASINIEC w Krasińcu, Prefabrykatów Betonowych Energetyki w Kozienicach oraz zamknięto składowiska zakładowe w: Markach, Sękowie (gm. Bielsk), w Płocku, Sochaczewie, Radomiu, Ostrołęce, Małkini Górnej.

    Tabela 66. Udział odpadów niebezpiecznych w masie odpadów pochodzenia przemysłowego w 2000 r.
    Odpady Wytworzone [Mg] Wykorzystane ogółem [Mg] Unieszkodliwione ogółem [Mg] Składowane ogółem [Mg]
    Wszystkie 4 869 861,5 2 984 586,8 240 420,1 1 601 858,4
    Niebezpieczne 70 091,6 23 311,3 44 954,7 309,1
    Udział % 1,4 0,78 18,7 0,02


    Pochodzenie, produkcja i zagospodarowanie odpadów niebezpiecznych według wojewódzkiej bazy SIGOP-W w 2000 r.

    Według Wojewódzkiej Bazy Danych o Odpadach SIGOP-W, w 2000 r. udział odpadów niebezpiecznych w odpadach pochodzenia przemysłowego wyniósł:

  • 1,4 % w wytworzonych,
  • 2,1% w zagospodarowanych (wykorzystanych + unieszkodliwionych bez składowania),
  • ok. 0,02% w odpadach składowanych.

    Łącznie wytworzono w województwie mazowieckim 70 091,6 Mg odpadów niebezpiecznych.

    Z ogólnej ilości odpadów wytworzonych, wykorzystano 23 311,4 Mg, unieszkodliwiono 44 954,7 Mg a do składowania przekazano 309,1 Mg. Część odpadów, tj. 3 320,2 Mg, była przejściowo magazynowana w celu przyszłego wykorzystania lub unieszkodliwienia.

    Liczba podmiotów - wytwórców odpadów niebezpiecznych zarejestrowanych w bazie SIGOP, wzrosła z 491 w 1999 r. do 652 w 2000 r. Po weryfikacji Krajowej Bazy Danych o Odpadach SIGOP-K w roku 2000, bilans odpadów niebezpiecznych przedstawia tabela 67.


    Tabela 67. Krajowy bilans odpadów niebezpiecznych za rok 2000 [w Mg] wg SIGOP-K
    Wyszcze-
    gólnienie
    Odpady
    wytwo-
    rzone w
    2000 r.
    W tym Odpady
    wykorzy-
    stane
    ogółem**
    Odpady
    unieszko-
    dliwione
    ogółem**
    Odpady
    składowane
    ogółem **
    Odpady
    tymcza-
    sowo
    magazyno-
    wane **
    odpady
    wykorzy-
    stane
    odpady
    unieszko-
    dliwione
    odpady
    składo-
    wane
    odpady
    tymczaso-
    wo magazy-
    nowane
    Mazowie-
    ckie
    70 092,0 23 245,0 44 921,0 302,0 1 624,0 23 311,0 44 955,0 309,1 3 320,1
    Polska 1 601 456 476 883 1 014 583 96 199 13 791 486 899 1 014 780 96 283 17 458
    Miejsce
    wojewódz-
    twa w kraju
    6 5 4 11 2 5 4 11 2
    **- wyższe ilości odpadów wykorzystanych i unieszkodliwionych ogółem wskazują na podejmowanie działań w zakresie zagospodarowania odpadów nagromadzonych

    Ilość wytworzonych odpadów zarejestrowana w bazie SIGOP-W w 1999 i 2000 r. jest mniejsza od powstałych w 1998 r. o ok. 14 000 Mg. Wynika to ze spadku ilości wytwarzanych odpadów w PKN ORLEN S.A. w Płocku. O ok. 25 000 Mg została ograniczona ilość odpadów rodzaju 190803 (kożuchów tłuszczowych i osadów zaolejonych), 060202 (wodorotlenku sodu) i 050103 (osadów z den zbiorników po substancjach ropopochodnych).

    Zagospodarowanie odpadów niebezpiecznych, łącznie poprzez wykorzystanie i unieszkodliwienie (bez składowania), w 2000 r. kształtuje się na podobnym poziomie jak w latach ubiegłych i wynosi ok. 98% odpadów wytworzonych. Zdecydowanie natomiast ograniczono składowanie odpadów niebezpiecznych - z 2,7% w 1999 r. do 0,44% w 2000 r.


    Tabela 68. Bilans odpadów niebezpiecznych w latach 1998-2000
    Ilość odpadów niebezpiecznych: Udział % w
    latach *
    1998 1999 2000
    Wykorzystanych + unieszkodliwionych w inny sposób niż składowanie 98,7 96,7 97,4
    Składowanych 1,1 2,7 0,44
    Tymczasowo magazynowanych 0,2 0,8 4,7
    Ogółem wytworzonych % 100 100 100
    Ogółem wytworzonych w Mg 84 033,5 71 913,6 70 091,6

    * - suma wartości procentowych nie jest równa 100 ponieważ zagospodarowano także odpady z lat ubiegłych (tymczasowo magazynowane)

    W określonych przez prawo warunkach i czasie, wytwórcy lub odbiorcy odpadów mogą tymczasowo magazynować na swoim terenie odpady, przeznaczone do wykorzystania lub unieszkodliwienia (bez składowania). Zdarza się powszechnie, iż odpady te są gromadzone, z braku możliwości znalezienia właściwego odbiorcy, przez czas dłuższy niż dopuszczalny.

    W 2000 r. ilość odpadów magazynowanych na terenach zakładów (nie zakwalifikowanych jako składowane), wzrosła do ok. 3 320,2 Mg, tj. 4,7% wytworzonych (0,8% w 1999 r.).

    Bilans gospodarki odpadami - w powiatach województwa mazowieckiego - przedstawia tabela 69.

    Tabela 69. Odpady niebezpieczne wytworzone - bilans dla powiatów w 2000 r. (wg WIOŚ SIGOP-W)

    Największe ilości odpadów są wytwarzane w powiatach: grodzkim płockim, warszawskim, ostrowskim, otwockim i pruszkowskim.

    Główne źródła odpadów niebezpiecznych

    Głównymi źródłami powstawania odpadów niebezpiecznych są:

  • urządzenia do likwidacji i neutralizacji odpadów z oczyszczania ścieków i gospodarki wodnej,
  • produkcja, przygotowanie, obrót i stosowanie związków nieorganicznych,
  • przemysł syntezy organicznej, w tym pozostałości podestylacyjne i poreakcyjne z produkcji farmaceutyków,
  • procesy powodujące powstawanie olejów odpadowych,
  • działalność służb medycznych i weterynaryjnych,
  • przeróbka ropy naftowej,
  • zużywanie urządzeń typu: akumulatory, baterie oraz czyszczenie zbiorników po produktach ropopochodnych,
  • wykorzystywanie chemikaliów fotograficznych w drukarniach, laboratoriach fotograficznych i pracowniach RTG.

    Znaczące ilości odpadów powstały także ze stoso-wania farb, lakierów i z farb drukarskich (grupa 08).

    Wielkości wytworzonych odpadów i bilanse odpadów niebezpiecznych w 2000 r., według grup odpadów wytwarzanych w największych ilościach, mają strukturę podobną jak w poprzednim roku.

    W porównaniu do 1999 r., w grupach odpadów wytwarzanych w największej ilości, w 2000 r. nastąpiły niewielkie zmiany ilościowe. Mianowicie wytworzono o ok. 2,4 tys. Mg więcej odpadów z urządzeń do likwidacji i neutralizacji odpadów (19), o ok. 370 Mg więcej odpadów z przemysłu syntezy organicznej (07) oraz ok. 800 Mg mniej odpadów z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania związków nieorganicznych (06) i ok. 600 Mg mniej odpadów olejowych (13). Znacznie zmniejszyła się ilość wytworzonych odpadów z grup 12 i 17, z 1,5 - 2,1 tys. Mg do poniżej 500 Mg oraz z grupy 08 z ok. 2 tys. Mg do ok. 600 Mg. Wzrosła natomiast ilość wytworzonych odpadów fotograficznych z grupy 09, z 55 Mg w 1999 r. do powyżej 1 tys. Mg w 2000 r.

    Około 88 % odpadów niebezpiecznych tj. ok. 62 tys. Mg, wytworzyło 10 zakładów. Są to:

  • Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A. w Płocku,
  • Rockwool Polska Sp. z o.o. w Małkini Górnej,
  • Tarchomińskie Zakłady Farmaceutyczne POLFA Sp. z o.o. w Warszawie,
  • WARSZAWA PRINT Sp. z o.o.,
  • SATER-OTWOCK Sp. z o.o. Składowisko Odpadów Komunalnych,
  • MPWiK w m. st. Warszawie Zakład Oczyszczalni Ścieków "CZAJKA",
  • ZPM "METALCON" Sp. z o.o. Zakład Produkcyjny w Teresinie ("PROMAR"),
  • Centralny Szpital Kliniczny WAM z Polikliniką SP ZOZ w Warszawie,
  • DAEWOO-FSO MOTOR Sp. z o.o. Zakład Żerań w Warszawie
  • Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych w Ciechanowie.

    Odpady w większości zostały przez wymienione zakłady zagospodarowane - wykorzystane i unieszkodliwione - we właściwy sposób. Jedynie w Zakładzie Oczyszczalni Ścieków "CZAJKA" i ZPM "METALCON" większość odpadów niebezpiecznych, odpowiednio - osadów tłuszczowych z oczyszczania ścieków komunalnych oraz rozpuszczalników organicznych i odpadów żywic - została zmagazynowana tymczasowo na terenie zakładu.

    W 2000 r. zmniejszyła się liczba zakładów wytwarzających więcej niż 1000 Mg odpadów niebezpiecznych rocznie. Znacznie ograniczyły powstawanie odpadów takie przedsiębiorstwa jak:

  • Zakład Podwozi URSUS Sp. z o.o. w Warszawie,
  • Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych w Warszawie,
  • DAEWOO-FSO MOTOR Sp. z o.o. Zakład Żerań w Warszawie,

    Wytwórcą ponad 75% odpadów niebezpiecznych w województwie mazowieckim, a ponad 99% w Płocku, jest Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A. Są to odpady głównie pochodzące z przemysłu chemicznego i oczyszczania ścieków. W mieście tym powstało w 2000 r. prawie 8 razy więcej odpadów niebezpiecznych niż w silnie uprzemysłowionym powiecie warszawskim. W pozostałych powiatach, podobnie jak w Płocku, pomijając niebezpieczne odpady poużytkowe, występujące powszechnie, producentami niebezpiecznych odpadów poprodukcyjnych, są pojedyncze, duże zakłady. Przykładem mogą być: Rockwool Polska w powiecie ostrowskim, SATER OTWOCK w powiecie otwockim, GZF POLFA w powiecie grodziskim, DROSED w powiecie siedleckim itp.

    Tabela 70. Bilans odpadów niebezpiecznych wg grup odpadów w 2000 r. [w Mg]
    Grupa odpadów Wytworzone Tymczasowo magazynowane Wykorzystane Unieszkodliwione bez składowania Składowane
    02 1,015 0,000 1,010 0,005 0,000
    05 1 386,110 73,600 372,030 968,480 0,000
    06 10 448,447 58,488 10 387,633 2,726 0,000
    07 2 812,799 433,825 40,272 2 349,512 0,000
    08 605,002 4,845 325,824 283,988 0,020
    09 1 037,476 2,070 40,890 995,136 0,000
    10 106,757 0,500 106,257 0,000 0,000
    11 278,847 100,807 195,040 69,025 0,050
    12 479,925 28,164 50,625 417,460 2,000
    13 2 597,039 125,171 1 647,246 882,318 0,690
    14 124,246 19,288 63,880 58,136 0,000
    16 1 089,757 93,714 785,117 258,240 12,085
    17 410,790 0,500 400,000 2,640 7,650
    18 2 229,288 2,966 2,315 2 226,,271 0,000
    19 46 481,052 2 375,556 8 892,954 36 437,787 286,605
    20 3,078 0,669 0,255 3,019 0,000
    Σ 70091,628 3 320,161 23 311,348 44 954,742 309,100

    Podstawowe rodzaje wytwarzanych odpadów niebezpiecznych

    Na czele listy odpadów niebezpiecznych, wytwarzanych w województwie mazowieckim w największych ilościach znajdują się odpady z oczyszczania ścieków (tabela 71). Ponad połowę wytwarzanych odpadów stanowią odpady z oczyszczalni ścieków, z jednego tylko zakładu (PKN ORLEN S.A.).


    Tabela 71. Rodzaje odpadów wytworzonych w największej ilośći w 2000 r.
    Kod Nazwa odpadu Ilość wytworzona [Mg] %
    190803 Tłuszcze i mieszaniny olejów z oczyszczania ścieków 41 558,0 59,3
    060202 Wodorotlenek sodu 6 119,5 8,7
    190701 Odcieki ze składowisk odpadów komunalnych nie oczyszczone 4 559,3 6,5
    060405 Odpady zawierające metale ciężkie 4 289,4 6,1
    070508 Pozostałości podestylacyjne i poreakcyjne 2 277,9 3,2
    180103 Odpady z diagnozowania, leczenia i profilaktyki medycznej 2 207,8 3,1
    050103 Osady z czyszczenia zbiorników 1 324,9 1,9
    090102 Roztwory wodne wywoływaczy do płyt offsetowych 951,6 1,4
    120109 Odpadowe emulsje z obróbki metali nie zawierające chlorowców 434,0 0,6
    Ogólna ilość wytworzonych odpadów niebezpiecznych 70 091,6 100


    Wykorzystwanie i unieszkodliwanie odpadów niebezpiecznych w 2000 r.

    Łączna ilość wykorzystanych i unieszkodliwionych odpadów niebezpiecznych w 2000 r. wynosi 68 266,1 Mg, co stanowi ok. 97% odpadów wytworzonych. Wykorzystano w województwie mazowieckim ok. 33% odpadów niebezpiecznych a unieszkodliwianiu poddano ok. 64%. W pierwszej dziesiątce zakładów w kraju, których odpady zostały wykorzystane lub unieszkodliwione w największej ilości jest PKN ORLEN S.A.

    Około 97% ogólnej ilości wykorzystanych i unieszkodliwionych odpadów przypada na grupy: 19, 06, 13, 07, 18, 05, 16, 09.

    Odpady wytwarzane w ilościach największych są także w największym stopniu zagospodarowywane. Procent łącznego zagospodarowania (wykorzystania i unieszkodliwienia) dla każdej grupy, w stosunku do ilości wytworzonych odpadów, przekracza 90%. Najlepsze efekty są osiągane w grupach: 19, 06 i 17. Wynika to z całkowitego zagospodarowania odpadów przez największego ich producenta - PKN ORLEN S.A. Większość odpadów tłuszczowych i zaolejonych (19) z tego zakładu jest unieszkodliwiana we własnej instalacji (piecu obrotowym), część wykorzystywana w Cementowni "Kujawy" k. Inowrocławia; odpadowy wodorotlenek sodu (06) jest wykorzystywany w produkcji papieru i tektury w INTERCELL S.A. w Ostrołęce a odpady zawierające azbest (17) zostały w całości zastosowane do rekultywacji wyrobiska - wypełnienia spągu w Kopalni Siarki "Machów" k. Tarnobrzega.

    Odpady z grup 07, 18, 05 są praktycznie w całości unieszkodliwiane. Występujące w największej ilości rodzaje odpadów z tych grup, tj.: 070508, 180103, 050103 są poddane unieszkodliwieniu:

  • pozostałość wodna z regeneracji rozpuszczalników (070508) - w urządzeniach Oczyszczalni "CZAJKA",
  • odpady medyczne i osady z dna zbiorników (180103, 050103) - metodą termiczną.

    Większość odpadów grupy 09 stanowi woda popłuczna z niewielką zawartością wywoływaczy do płyt offsetowych, która jest unieszkodliwiana w urządzeniach oczyszczalni ścieków komunalnych w Pruszkowie. Odpady poużytkowe, przeważające w grupie 16 (akumulatory, świetlówki) i 13 (oleje przepracowane) są w dużej części wykorzystywane lub unieszkodliwiane.

    Odpady niebezpieczne są wykorzystywane przez zakłady wytwarzające lub inne zakłady (także za granicą) do celów produkcyjnych. Wiele odpadów uzyskuje możliwość dalszego wykorzystania po unieszkodliwieniu. Na terenie województwa, niektóre odpady zawierające substancje ropopochodne, głównie szlamy i osady, znajdują zastosowanie w technologii produkcji materiałów budowlanych - keramzytu, a zawierające metale ciężkie - mieszanek betonowych. Z odpadów chemii rtg i fotograficznych odzyskuje się do dalszego wykorzystania koncentrat zawierający srebro. Pewne rodzaje freonów są oczyszczane i ponownie mogą być wykorzystane. Węgle aktywne i sita molekularne zanieczyszczone węglowodorami są unieszkodliwiane poprzez reaktywację. Z unieszkodliwianych świetlówek odzyskuje się: rtęć, złom metalowy, halofosforan wapnia, stłuczkę szklaną do dalszego wykorzystania przez odbiorców tych surowców wtórnych.

    Upowszechnia się zbiórka i przetwarzanie odpadów niebezpiecznych, poużytkowych: olejów przepracowanych, akumulatorów ołowiowych, kadmowoniklowych i świetlówek oraz odpadów srebronośnych z utrwalaczy i błon fotograficznych. Jednak w stosunku do możliwości odbiorców i wymagań ochrony środowiska stanowi to jeszcze niedostateczny poziom przetwórstwa tych odpadów. Poważniejszym problemem jest odzysk tego typu odpadów niebezpiecznych z masy odpadów komunalnych.


    W procesach unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych przeważa metoda termiczna. Unieszkodliwia się tak odpady zaolejone: emulsje olejowo-wodne, osady z czyszczenia zbiorników po substancjach ropopochodnych, oleje nie nadające się do regeneracji, zawierające PCB, czyściwa, sorbenty, odpady z odtłuszczania powierzchni, tłuszcze i osady zaolejone, a także: odpady z produkcji i stosowania związków nieorganicznych, produktów syntezy organicznej, odpady farb i lakierów, agrochemikalia i opakowania po nich, odpady szpitalne. Na terenie województwa działa 16 instalacji do termicznego rozkładu odpadów medycznych i 2 instalacje do termicznego rozkładu odpadów zaolejonych (od 2001 r. - 1). Stosuje się także metody fizyko-chemiczne: wytrącanie związków trudno rozpuszczalnych, destylację, krystalizację, strącanie, utlenianie, frakcjonowanie, zobojętnianie w zakładowych instalacjach, cementację spoiwem hydraulicznym itd.

    Składowanie odpadów niebezpiecznych

    W 2000 r. zdeponowano 309 Mg odpadów niebezpiecznych, co świadczy o znacznym ograniczeniu tego sposobu unieszkodliwiania odpadów w województwie mazowieckim.


    Tabela 72. Grupy odpadów niebezpiecznych według udziału w wielkości zagospodarowania w 2000 r.
    Kod
    grupy
    Nazwa grupy Wykorzystane +
    unieszkodliwione
    [Mg]
    Udział % w ilości
    zagospodarowanych
    odpadów
    19 Odpady z urządzeń do likwidacji i neutralizacji odpadów oraz
    oczyszczania ścieków i gospodarki wodnej
    45 330,741 66,4
    06 Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania
    związków nieorganicznych
    10 390,359 15,2
    13 Oleje odpadowe (z wyłączeniem olejów jadalnych oraz grup
    05 i 12)
    2 529,564 3,7
    07 Odpady z przemysłu syntezy organicznej 2 389,78 3,5
    18 Odpady z działalności służb medycznych i weterynaryjnych
    oraz związanych z nimi badań
    2 228,586 3,3
    05 Odpady z przeróbki ropy naftowej, oczyszczania
    gazu ziemnego oraz wysokotemperaturowej przeróbki węgla
    1 340,510 2,0
    16 Odpady różne, nie ujęte w innych grupach 1 043,357 1,5
    09 Odpady z przemysłu fotograficznego 1 036,025 1,5
    08 Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania
    powłok ochronnych (farb, lakierów, emalii ceramicznych),
    kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich
    609,812 0,89
    12 Odpady z kształtowania i powierzchniowej obróbki metali i
    tworzyw sztucznych
    468,085 0,68
    17 Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów
    budowlanych oraz drogowych
    402,640 0,59
    11 Odpady nieorganiczne z przygotowania powierzchni
    i powlekania metali oraz z procesów hydrometalurgii metali nieżelaznych
    264,065 0,16
    14 Odpady z rozpuszczalników organicznych (z wyłączeniem
    grup 07 i 08)
    122,016 0,18
    10 Odpady nieorganiczne z procesów termicznych 106,757 0,16
    20 Odpady komunalne 3,274 <0,01
    02 Odpady z rolnictwa, sadownictwa, hodowli, rybołówstwa,
    leśnictwa oraz przetwórstwa żywności
    1,015 <0,01
    Σ Łącznie wszystkie grupy 68 266,090 100


    Tak jak w 1999 r., odpady niebezpieczne składowane w największej ilości, pochodzą z grup: 19,16 i 17. Na składowiska przekazano najwięcej odpadów niebezpiecznych następujących rodzajów:

  • 190402 popioły lotne z oczyszczania spalin z procesów spalania odpadów - ok. 220 Mg,
  • 190803 tłuszcze i mieszaniny olejów z osadników - ok. 61 Mg,
  • 190403 nie zeszklona faza stała z procesów spalania odpadów - ok. 10 Mg,
  • 170105 odpady materiałów budowlanych zawierających azbest - ok. 7,6 Mg, Pozostała masa odpadów to: szlamy z obróbki metali z grupy 11 i 12.

    Według bazy SIGOP-W odpady niebezpieczne w województwie mazowieckim były składowane w 2000 r. na składowiskach przemysłowych. W zbiornikach popiołu PKN ORLEN S.A. zdeponowano w tym roku 188 Mg popiołów ze spalania gudronu, w Hucie Lucchini-Warszawa znajduje się od kilku lat ok. 5 Mg kondensatorów zawierających PCB. Większość zakładowych składowisk przemysłowych w województwie mazowieckim nie przyjmuje odpadów niebezpiecznych. Są one składowane na składowiskach poza województwem (Zgierz, Trzemeszno), z reguły w postaci zestalonej, np. w postaci bloczków betonowych lub inaczej zabezpieczone przed uwalnianiem zanieczyszczeń. Odpady zdeponowane na składowiskach przemysłowych należą do rodzajów: 190402 - ze spalenia odpadów medycznych, 170105 -zawierających azbest.

    Do składowisk wyjątkowo zagrażających środowisku i zdrowiu ludzi, należą źle zabezpieczone i zawierające wymieszane odpady niebezpieczne, mogilniki - tabela 73.

    Poza mogilnikami istnieją magazyny przeterminowanych środków ochrony roślin i opakowań po nich oraz innych chemikaliów. Łącznie zgromadzono w tych obiektach na terenie województwa mazowieckiego kilkaset ton odpadów - środków ochrony roślin od I do V klasy, razem z innymi chemikaliami i przeterminowanymi lekami. Nie mają one uregulowanego stanu własności, a większości brakuje jakiejkolwiek dokumentacji i dokładnej specyfikacji nagromadzonych chemikaliów. Bardzo trudnego zadania polegającego na likwidacji mogilników i magazynów w województwie mazowieckim podjął się Mazowiecki Urząd Wojewódzki. Na terenie województwa przewidziano do zlikwidowania i rekultywacji lub do samej rekultywacji łącznie 24 obiekty. Dotychczas jedynie z mogilnika w m. Suskowola (gmina Pionki), wyjęto środki ochrony roślin i złożono w magazynie właściciela PPH BOCHEM w Suskowoli. Teren po mogilniku nie został zrekultywowany. Badania wykazały zanieczyszczenia gruntu i wód podziemnych pierwszego poziomu, spowodowane nieszczelnością mogilnika i wymywaniem z niego składowanych środków ochrony roślin. Stwierdzono zanieczyszczenie wody związkami azotu, siarczanami i manganem w stosunku do wartości normowanych dla wód pitnych jak również zanotowano śladowe ilości: baru, bromu, kadmu, niklu, strontu i cynku. Analiza na zawartość pestycydów w wodzie wykazała obecność: dichlorfosu, fenitrotionu, alfa-HCH, gamma-HCH, aldryny, p,p'-DDE, 2,4-D i MCPA oraz śladowe ilości DDT (o,p'-DDT, p,p'-DDT) i metoksychloru. Analiza gruntu wykazała obecność: DNOK, fenitrotionu i dinosebu.

    Z inicjatywy Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego Wydziału Ochrony Środowiska w marcu 2000 r. Zakład Ratownictwa Chemicznego Szkoły Głównej Straży Pożarnej w Warszawie dokonał poboru prób w celu ustalenia technologii unieszkodliwiania zgromadzonych odpadów przez wybraną firmę. Do końca 2000 r. nie uzyskano informacji o wynikach badań.

    Badania wpływu na środowisko 6 mogilników na terenie subregionu radomskiego, wykazały ich negatywne oddziaływanie na wody podziemne.

    Ze względu na zagrożenie środowiska, Zespół Przeciwdziałania Nadzwyczajnym Zagrożeniom Środowiska Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (Gdańsk, styczeń 2000 r.) dokonał kwalifikacji mogilników przewidzianych do likwidacji w I etapie: Orońsko - gmina Orońsko, Iłża - gmina Iłża, Osiny - gmina Zwoleń - 25 zbiorników, Wielgie - gmina Ciepielów, Zajezierze - gmina Sieciechów, Kamion - gmina Puszcza Mariańska - 2 zbiorniki oraz w II etapie: Garlino-Krzywonos - gmina Szydłowo, Podrogów - gmina Sokołów Podlaski - 3 zbiorniki, Cecylów - gmina Stromiec - 11 zbiorników, Grójec - gmina Grójec - 9 zbiorników, Duży Las - gmina Przytyk - 80 zbiorników.

    Część odpadów niebezpiecznych jest tymczasowo magazynowana na terenie zakładów wytwarzających. W 2000 r., w Otwocku-Świerku zmagazynowano ok.1500 Mg odcieków nie oczyszczonych ze składowiska Świerk, w Rockwool Polska w Małkini 375 Mg odcieków. Na lagunach oczyszczalni "CZAJKA" w Warszawie złożono 410 Mg odpadów tłuszczów z oczyszczania ścieków, w ZPM "METALCON" w Teresinie 400 Mg odpadów żywic i rozpuszczalników organicznych. W bazach - Magazynowej PKN ORLEN w Mościskach i Materiałowej JW w Rembertowie - zmagazynowano odpady z czyszczenia zbiorników po produktach naftowych ze stacji paliw i akumulatory ołowiowe.

    Część odpadów składowanych została przekształ-cona do postaci bezpiecznej dla środowiska i nie są one kwalifikowane jako odpady niebezpieczne. W 2000 r. zarejestrowano następujące ilości takich odpadów:
    - 190401 - zeszklone odpady ok. 118 Mg,
    - 190301 - zestalone spoiwem hydraulicznym ok. 21 Mg.


    Tabela 73. Mogilniki i magazyny środków ochrony roślin na terenie województwa (stan na 30.06.2001 r.)

    Tabela 73a. Wykaz magazynów środków ochrony roślin, opakowań po środkach ochrony roślin oraz innych chemikaliów

    Mapa 24. Składowiska odpadów przemysłowych oraz infrastruktura gospodarki odpadami na terenie województwa mazowieckiego

    2. Gospodarka odpadami komunalnymi

    Podstawowe regulacje prawne racjonalnej gospodarki odpadami komunalnymi wprowadza ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, z dnia 13 września 1996 r.

    W wyniku uchwalenia w 2001 r. Prawa Ochrony Środowiska i znowelizowanej ustawy o odpadach oraz innych ustaw szczegółowych, np. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, a także przystosowania prawa do wymagań dyrektyw UE, istnieje konieczność dopasowania ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach do obowiązujących i mających obowiązywać, po okresach przejściowych, norm prawnych. W projekcie ustawy z sierpnia 2000 r. (OBREM) zapisano ustalenie (w drodze uchwały rady gminy) gminnego planu lub programu gospodarki odpadami jako jednego z zadań własnych gminy. Miałby on określać, m.in.: obowiązki, zakres i formy udziału mieszkańców gminy i innych podmiotów wytwarzających odpady komunalne, w tym także zaliczone do odpadów niebezpiecznych, w selektywnej zbiórce.

    Obowiązek prowadzenia planowej gospodarki odpadami oraz wymaganie odzysku materiałów i energii z odpadów komunalnych wynika z przepisów dyrektywy ramowej 91/156/EEC.

    Realizowanie zapisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, mających zapewnić utrzymanie higieny komunalnej na terenach zurbanizowanych, odbywa się z dużymi trudnościami. Do najczęściej występujących należą problemy:

  • ze zorganizowaniem sprawnego systemu selektywnej zbiórki i dalszego zagospodarowania selekcjono- wanych odpadów,
  • z wyborem lokalizacji składowisk komunalnych lub innych zakładów unieszkodliwiania odpadów (syndrom NIMBY - ang. Not In My Backyard - wszędzie, byle nie w pobliżu mojego miejsca zamieszkania),
  • z określeniem rzeczywistej ilości powstających odpa- dów i ich składu morfologicznego czego znajomość jest nieodzownym warunkiem tworzenia gminnych programów gospodarki odpadowej,
  • z opracowaniem kompleksowych rozwiązań w dziedzinie gospodarki odpadami.

    Odpady komunalne wywiezione

    W województwie mazowieckim wywieziono wg danych GUS, ok. 1 427 tys. Mg stałych odpadów komunalnych, z czego ok. 700 tys. Mg z Warszawy (w tym niebezpiecznych ok. 1430 Mg/rok). Ilość odpadów stałych ciągle rośnie i zmienia się ich skład morfolo-giczny, co jest uwarunkowane wzrostem i zmianą sposobu konsumpcji dóbr materialnych. Wzrasta masa opakowań plastikowych, metalowych, z tworzyw miesza-nych, więcej jest odpadów organicznych i niebezpie-cznych w odpadach komunalnych. Według badań WOŚ Biura Zarządu m. st. Warszawy i ISIŚ Politechniki Warszawskiej (1998/99), każdy statystyczny mieszka-niec Warszawy wytworzył w ciągu roku 295,7 kg odpadów stałych (uwzględniając współczynnik korygujący na odpady nie badane - uliczne i wielkogabarytowe - 414 kg), w województwie wg GUS - ok. 287 kg/rok, podczas gdy w Polsce średnio ok. 319 kg/rok. Wagowy wskaźnik nagromadzenia odpadów komunalnych w Warszawie od sezonu 1996/97 systematycznie spada. Przeciętny wskaźnik objętościowy ilości wytworzonych odpadów stałych przez jednego mieszkańca w ciągu roku dla terenów miejskich, zawiera się między 0,8 a 2,0 m3/M/rok. Dla terenów wiejskich wynosi 0,3 - 0,6 m3/M/rok.

    Gospodarowanie odpadami komunalnymi

    Selekcja odpadów komunalnych "u źródła", system "pojemnikowy" lub segregacja odpadów zmieszanych umożliwia lepsze gospodarowanie odpadami. Dotyczy to: stłuczki szklanej, papieru, tektury, tworzyw sztucznych, metali do przerobu, odpadów organicznych, a ostatnio w Warszawie także: farmaceutyków, świetlówek, baterii i akumulatorów.

    Według GUS w 2000 r. wyselekcjonowano w woje-wództwie z odpadów komunalnych ok. 125 tys. m3 surowców wtórnych, tj. 2,2% odpadów wywiezionych. Są to: makulatura, szkło, tworzywa sztuczne, metale i inne. W miastach województwa mazowieckiego udało się odzyskać w wyniku selektywnej zbiórki odpadów, ok. 115 tys. m3 surowców wtórnych.

    Unieszkodliwianie odpadów komunalnych, poza niebezpiecznymi, dotyczy głównie wysegregowanych pozostałości organicznych. Około 133 tys. Mg, tj. 9,4% odpadów komunalnych w województwie zostało unie-szkodliwionych w kompostowniach. Natomiast do spalarni wywieziono ok. 3 tys. Mg odpadów stałych (0,2% ogółu).

    Składowanie i nagromadzenie odpadów komunalnych

    W Polsce ok. 11,9 mln Mg odpadów komunalnych (wg GUS) trafia na składowiska. Jest to 97,2% wszys-tkich wywiezionych stałych odpadów komunalnych. W województwie mazowieckim (wg GUS) odpady deponowane na składowiskach stanowią ok. 90,2%, tj. ok. 1 288 tys. Mg. W aglomeracji warszawskiej na składowiska wywozi się ok. 2/3 masy odpadów. Jest to więc najczęściej stosowana metoda postępowania z odpadami.

    Po korekcie, przeprowadzonej w 1999 r. inwenta-ryzacji składowisk na terenie województwa mazowiec-kiego, liczba ich na koniec 2000 r. wyniosła 241. Są to obiekty istniejące, tj. czynne i zamknięte, rekultywowane i zrekultywowane, w tym trzy wylewiska odpadów płynnych (Klukówek gmina Świercze, Szymony gmina Kałuszyn, Białowieża gmina Pułtusk). Składowiska zajmują łącznie powierzchnię ok. 470 ha, w tym 4,4 ha wylewiska.

    W województwie mazowieckim przeważają składo-wiska małe, dla gmin liczących od kilku do kilkunastu tysięcy mieszkańców, zwykle źle urządzone i niezabezpie-czone, bez kompetentnej obsługi. Na około pięćdzie-sięciu z nich nagromadzono mniej niż 1000 Mg odpadów. W załączonej tabeli 74 istniejących składowisk komunalnych zostały one pominięte aby nie tworzyły fałszywego obrazu możliwości deponowania odpadów w woje-wództwie. Część z nich jest ponadto już zamknięta i zrekultywowana. Dla możliwości składowania istotne są, m.in., informacje o fazie eksploatacji i stanie zabezpieczenia środowiska.

    Składowiska zawierające odpady biodegradowalne powinny być wyposażone w system odgazowania i instalacje do wykorzystania biogazu w celach energetycznych lub unieszkodliwienia przez spalenie (Dyrektywa Rady 1999/31/EC). W województwie mazowieckim wykonano dotychczas 5 instalacji odgazowania połączonych z wykorzystaniem energetycznym gazu wysypiskowego na wysypiskach komunalnych w: Radomiu, Kobiernikach, Dalanówku gmina Płońsk, Jabłonnie-Bożej Woli i Markach. Z 12 składowisk gaz jest odprowadzany do atmosfery poprzez studnie odgazowujące (Otwock-Świdry, Dębe, Topołowa, Tumanek, Brok, Lubiejewo Stare, Mroczki Rębiszewo, Wężowiec, Choiny, Pilawa, Łojew, Stara Kornica). Instalacje odgazowania ukierunkowane w większości na odzysk gazu są realizowane na 6 składowiskach w: Łubnej, Ciechanowie, Kobiernikach (II niecka), Słabomierzu, Łęgonicach gmina Nowe Miasto n. Pilicą, Zalesiu gmina Grójec. Planowane są lub przygotowywane do realizacji instalacje na 3 składowiskach w: Cieszewie k. Drobina, Radiowie i Woli Suchożebrskiej.

    Największe ilości odpadów nagromadzono na zamkniętych składowiskach: Łubna, Radiowo i Marki, obsługujących głównie aglomerację warszawską. Ze składowiska Łubna docelowo będzie produkowane z odzyskiwanego biogazu ok. 13 tys. MWh energii elektrycznej i 16 tys. MWh energii cieplnej.

    Największe składowiska, liczące ponad 10 ha całkowitej powierzchni to: Ostrołęka (19 ha), Łubna, Radiowo, Pruszków-Gąsin, Radom, Krzyżówka-Słabo-mierz, Wola Pawłowska, Płocochowo oraz docelowo Otwock-Świerk (20 ha).

    Największym zagrożeniem dla środowiska są składowiska stare (ale jeszcze reaktywne), zlokalizowane na terenach o przepuszczalnych gruntach - szczególnie w wyrobiskach, na terenach o wysokim poziomie wód gruntowych - podmokłych i bagiennych, na tarasach rzecznych. Bardzo niebezpieczne są składo-wiska odpadów ciekłych, pozbawione zabezpieczenia podłoża, z powodu szybkiego przenikania ich do środowiska glebowego. W 1993 r. zamknięto wylewisko odpadów ciekłych w Białowieży gmina Pułtusk, a w końcu 2000 r. wylewisko w Szymonach gmina Kałuszyn. Oba obiekty, a także czynne wylewisko w Klukówku gmina Świercze, nie mają żadnej izolacji podłoża od wpływu odpadów. W wyniku zamknięcia wylewisk ciekłych odpadów komunalnych (w Szymonach spowodowanego uruchomieniem oczyszczalni ścieków komunalnych przez ZBK Kałuszyn) ustało negatywne oddziaływanie na środowisko glebowo-wodne. Usunięcie powstałych szkód jest jednak możliwe dopiero po przeprowadzeniu rekultywacji terenu.

    Na składowiskach województwa mazowieckiego nagromadzono łącznie do końca 2000 r. ok.19 mln Mg i 4,4 mln m3 (dla ok. 30% składowisk nagromadzenie podano w m3) stałych odpadów komunalnych.


    3.  INWESTYCJE I DZIAŁANIA RACJONALIZUJĄCE GOSPODARKĘ ODPADAMI

    W planowaniu rozwiązań systemowych czy kompleksowej gospodarki odpadami komunalnymi należy uwzględnić skutki jakie wywoła dostosowanie polskiego prawa do przepisów UE, dopuszczających określone parametry i warunki składowania odpadów komunalnych. Zgodnie z dyrektywą 91/156 EEC od roku 2002 w krajach Unii Europejskiej będzie zabronione składowanie odpadów bez wcześniejszego przetworze-nia. Podstawowymi kierunkami działań będą - zmniej-szanie ilości odpadów do wywiezienia poprzez selektywną zbiórkę i zagospodarowanie odpadów oraz nowoczesne zakłady wykorzystujące i unieszkodliwiające odpady. Składowisko przewidziano do deponowania odpadów przetworzonych, tzn. takich, w których zawartość frakcji organicznych nie przekracza 5%, a wartość opałowa nie jest wyższa niż 6000 kJ/kg. Odpady organiczne powinny być w całości kompo-stowane. Recykling i kompostowanie są wskazane ale stanowią w zasadzie margines w gospodarce odpadami w Europie Zachodniej. Alternatywą jest spalarnia lub składowisko. Ponieważ składowanie zostanie znacznie ograniczone, do odpadów obojętnych dla środowiska, widoczny jest w ostatnim czasie postęp w dziedzinie technologii termicznego przekształcania odpadów. Modernizacja starych i budowa nowych generacji wysokosprawnych instalacji oczyszczania gazów spalinowych, wprowadzenie przepisów dotyczących dopusz-czalnych emisji zanieczyszczeń do atmosfery oraz zaleceń postępowania z produktami spalania i po procesie oczyszczania spalin (ok. 6,5% początkowej masy odpadów komunalnych jako pozostałości przeznacz-onych jest do składowania) ograniczyło uciążliwość spalarni dla środowiska i zdrowia ludzi. Spalarnie zostały społecznie zaakceptowane. W Niemczech od 2005 r. odpady komunalne zawierające więcej niż 5% substancji organicznych będą musiały zostać poddane termicznemu przetworzeniu zanim będą mogły być składowane. Pracują już 53 spalarnie, trwa budowa nowych, w tym najnowszej generacji quasi-pirolitycznych instalacji typu Thermoselect. W Polsce do końca roku 2000 nie działała żadna spalarnia odpadów komunalnych.

    W marcu 2001 r. otrzymał pozwolenie na użytko-wanie Zakład Unieszkodliwiania Stałych Odpadów Komunalnych zlokalizowany w Warszawie, w gminie Targówek. Zakład przerobi rocznie ok. 128 tys. Mg odpadów komunalnych z prawobrzeżnej Warszawy. Technologia przerobu i utylizacji została opracowana przez włoską firmę "Emit-Technimont". W skład procesu technologicznego wchodzi: obróbka wstępna odpadów, kompostowanie materiału organicznego, spalenie frakcji energetycznej odpadów w piecu z rusztem ruchomym.

    W wyniku przeróbki odpadów otrzymuje się kompost, energię elektryczną, stopy metali i odpady nieużyteczne, stanowiące ok. 10% wprowadzanego surowca, które będą wywożone na składowiska. System oczyszczania spalin jest prowadzony w układzie trzystopniowym, obejmującym: ograniczenie stężenia NOx, usunięcie pyłów i kwaśnych zanieczyszczeń, tj. SO2, SO3, HCL, HF, redukcję ilości dioksyn, furanów, metali ciężkich, węglowodorów aromatycznych i pozostałości pyłu w adsorberze WKV. Odpadami z procesu spalania jest żużel i popiół, a z procesu oczyszczania spalin pozostałość poreakcyjna i zużyty węgiel aktywny. System unieszkodliwiania tych odpadów polega na ich zestaleniu z wykorzystaniem technologii GEODUR, tj. przy użyciu środka wiążącego GEODUR, spoiwa hydraulicznego - cementu i wody. Powstający granulat będzie spełniał niemiecką normę Laga Z2, dopuszczającą ograniczone stosowanie przy zdefiniowanych zabezpieczeniach technicznych.

    W ciągu ostatnich dziesięciu lat w województwie mazowieckim podjęto wiele działań na rzecz poprawy gospodarki odpadami. Najważniejsze inicjatywy i inwe-stycje przedstawia tabela 75.

    Tabela 74. Wykaz składowisk stałych (i płynnych) odpadów komunalnych (stan na koniec 2000 r.)
    Tabela 75. Wykaz ważniejszych inwestycji służących zagospodarowaniu odpadów
    Mapa 25. Składowiska odpadów na terenie województwa mazowieckiego












    |Powrót do góry|   |Następny rozdział|